استحاله

استحاله به معنی دگرگون شدن و تغییر از حالتی به حالت دیگر است و در فقه، استحاله یکی از مطهرات شمرده شده است و معنایش دگرگونی ماهیت شیء نجس یا متنجس و در نتیجه تغیییر حکم آن است. مصادیق استحاله مثل تبدیل شدن سگ به نمک و سرکه به شراب می باشد و حکم این امور در فقه بیان شده است. در خصوص پاک شدن شیء به خاطر استحاله بین فقها اختلافی نیست و تنها در مصادیق آن ممکن است اختلافاتی مشاهده شود.

معنای لغوی استحاله

استحاله در لغت به معنای دگرگون شدن و تغییر از حالتی به حالت دیگر، و به معنای باطل یا محال و غیر ممکن است.

معنای اصطلاحی

در فقه، استحاله یکی از مطهرات شمرده شده است و معنایش دگرگونی ماهیت شیء نجس یا متنجس و در نتیجه تغیییر حکم آن است.

مطهر بودن استحاله

مطهر به چیزی گفته می شود که سبب بر طرف شدن عین نجس و اثر آن شود. مثل آب که نجاست را از بدن پاک می کند. در استحاله ماهیت شیء عرفا تغییر کرده است و عامل بیرونی برای برداشتن نجاست وجود ندارد لذا اطلاق مطهر بودن در اینجا تسامح است. باید توجه داشت که به علت کثرت به کار رفتن استحال در بحث نجس و متنجس به عنوان مطهری از مطهرات آمده است ولی عنوان از این باب گسترده تر است و از بحث نجس و متنجس فراتر است.

تفاوت استحاله با مشابهات آن در باب مطهرات

انقلاب و استهلاک، انتقال نیز از مطهرات شمرده شده است. تفاوت استحاله با انقلاب در این است که در استحاله عرفاً ماهیت شیء عوض می شود مثل تبدیل شدن سگ به نمک ولی در انقلاب ظاهر شیء تغییر واضحی پیدا نمی کند ولی شیء به لحاظ اثر تغییر پیدا می کند مثل تبدیل شدن شراب به سرکه. در خصوص یکی‌بودن استحاله و انقلاب، میان فقیهان اختلاف‌ نظر است؛ برخی از فقیهان انقلاب را نوعی استحاله دانسته و در بحث از استحاله، از انقلاب هم بحث کرده انداما گروهی انقلاب را در عنوانی جدا مورد بحث قرار داده اند. در انتقال هم ماهیت شی تفاوتی نمی کند بخلاف استحاله و تنها اضافه آن تغییر میکند مثلا بعد از مکیدن خون انسان توسط پشه آن خون دیگر خون انسان نیست و خون بشه است و لو اینکه ماهیت آن همان سابق است.

ابزار استحاله در فقه

برخی از مصادیقی که در فقه برای استحاله بر شمرده اند عبارت است از:

1. استحاله توسط آتش: مانند تبدیل شدن چوب یا هر ماده دیگری به خاکستر و روغن به دود، تبدیل مایع متنجس به بخار. البته در حکم آنها اختلاف است.
2. استحاله نطفه به علقه و مضغه، تبدیل غذای نجس به ادرار، شیر، عرق و یا سایر فضولات حیوان حلال گوشت.
3. استحاله نجاست به کرم یا مگس.
4. استحاله گل نجس به آجر و سفال.
5. استحاله سگ و خوک در نمکزار به نمک.
6. استحاله اشیاء متنجس.

نوع موضوع

همانطور که مشخص شد نوع موضوع عرفی است و فقهاء مصادیق این استحاله عرفی را در آثارشان بیان کرده اند.

منابع

• بحراني يوسف بن أحمد،الحدائق الناضرة في أحكام العترة الطاهرة، تحقیق: محمّد تقي الإیرواني، السیّد عبد الرزاق المقرّم، الناشر: مؤسّسة النشر الإسلامي التابعة لجماعة المدرّسین، قم، الطبعة الأولی، ۱۴۰۵ق.
• حكيم سيّد محسن، مستمسك العروة الوثقى، الناشر: مؤسّسة دار التفسير، قم، الطبعة الأولی، ۱۴۱۶ق.
• خميني سيّد روح الله، تحرير الوسيلة، الخميني السيّد روح الله، الناشر: مؤسّسة دار العلم، قم، الطبعة الأولی، بدون سنة.
• لویس معلوف، المنجد في اللغة، الناشر: نشر برتو، طهران، الطبعة الخامسة، ۱۳۷۶ش.
• مرتضى زبيدي محمّد بن محمّد، تاج العروس‏، تحقیق: علي الشیري، الناشر: دار الفكر، بيروت‏، الطبعة الأولی، ۱۴۱۴ق.
• نراقي ملّا أحمد بن محمّد مهدي، مستند الشيعة في أحکام الشریعة، تحقیق: مؤسّسة آل البيت (علیهم‎السلام)، الناشر: مؤسّسة آل البيت (علیهم‎السلام)، قم الطبعة الأولی، ۱۴۱۵ق.
• يزدي سيّد محمّد كاظم، العروة الوثقى، الناشر: مؤسّسة الأعلمي، بيروت، الطبعة الثانیة، ۱۴۰۹ق.
• اشتهاردی، علی پناه، مدارک العروة، منظمة الاوقاف و الشؤون الخیریة، تهران، ۱۴۱۷ق.