ماه قمری
ماه قمری بر اساس حرکت ماه به دور زمین تعریف میشود و آغاز آن با خروج ماه از «محاق» و رؤیت هلال در افق مشخص میگردد. هر ماه قمری از لحظه رؤیت هلال شروع شده و تا رؤیت هلال ماه بعد ادامه مییابد و معمولاً بین ۲۹ تا ۳۰ روز طول میکشد. سال قمری نیز از تکرار ۱۲ ماه قمری تشکیل شده که از ماه محرم آغاز و تا ذیالحجه ادامه مییابد. این روش تعیین زمان، مبنای بسیاری از احکام فقهی قرار گرفته و در عبادات مانند نماز، روزه، زکات و نکاح کاربرد دارد، بهگونهای که زمان وجوب و شرایط احکام وابسته به آغاز و پایان ماههای قمری است.
تقویم هجری قمری به دو نوع هلالی و قراردادی تقسیم میشود. در تقویم هلالی، شروع ماه با رؤیت هلال ماه نو مشخص میشود و در صورتی که هلال دیده نشود، ماه قبل ۳۰ روزه در نظر گرفته میشود. این روش نظم ثابتی بین ماههای ۲۹ و ۳۰ روزه ندارد. در مقابل، تقویم قراردادی برای اهداف اداری و محاسباتی استفاده میشود و ماهها به طور متناوب ۳۰ و ۲۹ روزه هستند. همچنین در یک دوره ۳۰ ساله، یازده سال کبیسه وجود دارد که در آنها ماه ذیالحجه ۳۰ روزه محاسبه میشود.
ماههای قمری در قرآن و احکام اسلامی نیز اهمیت ویژهای دارند. آیات قرآن مانند آیه ۱۸۹ سوره بقره، نقش هلال ماه را در تعیین اوقات و مناسک دینی بیان میکنند و آیه ۳۶ سوره توبه چهار ماه را به عنوان ماههای حرام معرفی کرده است. علاوه بر آن، رؤیت هلال ماه رمضان مبنای شروع و پایان روزه تعیین شده است. این مسائل نشان میدهد که شناخت دقیق ماههای قمری نه تنها از نظر علمی و نجومی اهمیت دارد، بلکه در اجرای احکام و مناسک دینی و تنظیم زندگی اجتماعی مسلمانان نیز نقش محوری ایفا میکند.
آغاز و محاسبه سال قمری و اسامی ماههای آن[ویرایش | ویرایش مبدأ]
به گفتهٔ طبری، تاریخنگار و پژوهشگر ایرانی در قرن سوم قمری، عمر بن خطاب سالهای قمری را از هجرت پیامبر(ص) در ماه ربیعالاول آغاز کرد و مردم را برای مشورت جمع نمود تا روش تاریخ نامهها مشخص شود. سپس تصمیم گرفت به جای شروع سال از ربیعالاول، آن را به ماه محرم تغییر دهد تا تقویم هجری اسلامی شکل گیرد.[۱]
ماههای قمری به ترتیب عبارتند از: محرم، صفر، ربیعالاول، ربیعالثانی (یا ربیع الآخر)، جمادیالاول، جمادیالثانی (یا جمادی الآخر)، رجب، شعبان، رمضان، شوال، ذیقعده و ذیحجه. از میان این ماهها، چهار ماه بهعنوان ماههای حرام شناخته میشوند که عبارتند از: رجب، ذیقعده، ذیحجه و محرم. همچنین، ماههای شوال، ذیقعده و ذیحجه به ماههای حج معروف هستند.
در تقویم قمری، تعداد روزهای سال به طور میانگین ۳۵۴ روز است که نسبت به سال شمسی حدود ۱۰ تا ۱۱ روز کوتاهتر است. این تفاوت به دلیل ساختار ماههای قمری است که در آن یک ماه ۳۰ روز و ماه بعدی ۲۹ روز دارد.[۲]
تقویم هجری قمری هلالی و قراردادی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
به گفتهٔ پژوهشگران ماه قمری بهطور متوسط حدود ۲۹/۵ روز طول دارد، بنابراین هر ماه قمری میتواند ۲۹ یا ۳۰ روزه باشد.[۳] بر این اساس، تقویم هجری قمری به دو نوع تقسیم میشود:
الف- هجری قمری هلالی: در این روش، شروع ماه با رؤیت هلال ماه نو در شامگاه روز ۲۹ یا ۳۰ ماه قبل تعیین میشود.
- اگر هلال دیده شود → ماه جدید آغاز میشود.
- اگر دیده نشود → ماه قبلی ۳۰ روزه است.
در این روش نظم ثابتی بین ماههای ۲۹ و ۳۰ روزه وجود ندارد.[۴]
ب- هجری قمری قراردادی: برای کارهای اداری و محاسباتی استفاده میشود تا اختلافها رفع شود.
- ماهها بهصورت تناوبی ۳۰ و ۲۹ روزه در نظر گرفته میشوند.
- هر ۳۰ سال یک دوره کبیسه وجود دارد که در آن ۱۱ سال کبیسه است و در سالهای کبیسه، ماه ذیالحجه ۳۰ روزه میشود (در سالهای عادی ۲۹ روزه است)[۵]
مفهوم محاق و تولد ماه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
تاریخ آغاز هر ماه قمری با رؤیت هلال ماه نو در شامگاه روز بیستونهم یا سیام ماه قبل مشخص میشود.[۶] بنابراین، طول هر ماه قمری، که برابر با فاصله زمانی بین دو رؤیت هلال متوالی است، ۲۹ یا ۳۰ شبانهروز در نظر گرفته میشود.
ماه قمری یا هلالی از رؤیت هلال تا رؤیت هلال ماه بعدی حدود ۲۹ یا ۳۰ روز طول میکشد. در پایان ماه، نیمی از ماه روشن به سمت خورشید و نیمه تاریک آن به سمت زمین قرار دارد؛ این وضعیت را «تحت شعاع» یا «محاق» مینامند و در این حالت ماه دیده نمیشود، زیرا سمت روشن آن به زمین نیست[۷]
پس از مرحله محاق، ماه کمکم در ناحیه شرق به صورت هلال ظاهر میشود.[۸] به این مرحله، تولد هلال گفته میشود[۹] هنگامی که جزئی از ماه دیده شود، ماه قبلی پایان یافته و ماه جدید آغاز میشود.[۱۰] برخی این امر را تکوینی میدانند[۱۱] و برخی دیگر آن را براساس رؤیت هلال میدانند[۱۲]
بر اساس محاسبات نجومی، یک ماه قمری — که فاصله زمانی بین دو مقارنه خورشید و ماه است — حدود ۲۹ روز و ۱۲ ساعت و ۴۴ دقیقه طول میکشد. بنابراین، سال قمری ۳۵۴ روز و ۸ ساعت و ۴۸ دقیقه خواهد بود[۱۳] از آنجا که این مدت بیش از ۳۵۴ روز است، تقریباً هر سه سال قمری یک سال کبیسه رخ میدهد و به طور دقیق، در هر سی سال، یازده سال کبیسه اتفاق میافتد که در آن سالها تعداد روزها ۳۵۵ خواهد بود.
ماههای قمری در قرآن و احکام مرتبط با آن[ویرایش | ویرایش مبدأ]
به گفته فقیهان،[۱۴] مفسران[۱۵] و محدثان[۱۶] ماههای قمری در قرآن و روایات اسلامی[۱۷] هم از جنبهی تعیین اوقات شرعی و مناسک دینی اهمیت دارند و هم حکمتها و آموزههای اخلاقی و اجتماعی خاص خود را دارند.
آیه ۱۸۹ سوره بقره و نقش هلال ماه در تعیین اوقات[ویرایش | ویرایش مبدأ]
آیه ۱۸۹ سوره بقره یکی از آیاتی است که به نقش هلال ماه در تعیین اوقات و تقویم شرعی اشاره دارد و پاسخی است به پرسشی که از پیامبر اسلام(ص) درباره فلسفه پیدایش هلال ماه مطرح شده بود.[۱۸] براساس مضمون این آیه، حکمت وجودی هلال ماه، فراهم ساختن وسیلهای برای گاهشماری مردم و تعیین زمان انجام مناسک حج است.[۱۹]
آیه ۳۶ سوره توبه و معرفی چهار ماه حرام[ویرایش | ویرایش مبدأ]
آیه ۳۶ سوره توبه، از دوازده ماه سال، چهار ماه را ماههای حرام دانسته و جنگیدن در این ماهها را ممنوع اعلام کرده است. به گفته علامه طباطبایی، مفسران اتفاق دارند که این چهار ماه عبارتاند از: رجب، ذیالقعده، ذیالحجه و محرم.[۲۰] مفسران بر این باورند که حکمت این حکم الهی آن است که در این مدت، جنگها متوقف شود تا مردم فرصتی برای آرامش، تفکر و تصمیمگیری عاقلانه پیدا کنند. این وقفه میتواند زمینهساز پایان دشمنیها و برقراری صلح میان قبایل و ملتها گردد.[۲۱]
آیه ۱۸۵ سوره بقره و رؤیت هلال ماه بهعنوان معیار شروع و پایان ماه رمضان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
آیه ۱۸۵ سوره بقره درباره ماه رمضان است که معیار و میزان را برای روزه گرفتن، رؤیت هلال ماه بیان شده است.[۲۲]
ماه قمری و جایگاه آن در احکام فقهی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
فقیهان آغاز ماه قمری را زمان خروج ماه از مُحاق و رؤیت هلال آن در افق میدانند. از این لحظه، ماه قمری جدید آغاز میشود و تا رؤیت هلال ماه بعدی ادامه مییابد. به این ترتیب، هر ماه قمری دورهای است که معمولاً بین ۲۹ تا ۳۰ روز طول میکشد و در این بازه، ماه یکبار بهطور کامل به دور زمین میگردد.[۲۳] سال قمری نیز از تکرار ۱۲ دورهی ماهیانه شکل میگیرد که از ماه محرم آغاز و تا ماه ذوالحجه ادامه مییابد.[۲۴] این معیار زمانی، مبنای بسیاری از احکام فقهی قرار گرفته و در ابواب مختلفی نظیر صلات،[۲۵] زکات،[۲۶] روزه،[۲۷] حجر،[۲۸] نکاح،[۲۹] طلاق،[۳۰] کفارات[۳۱] و نذر[۳۲] مطرح شده است.
نوع موضوع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
یکی از مراحل اصلی در شناخت و تحلیل موضوعات فقهی، شناسایی نوعیت موضوع است. برای درک دقیق نوعیت هر موضوع، باید ابتدا مشخص شود که آیا این موضوع در دستهبندی موضوعات منصوص یا غیرمنصوص قرار دارد. در صورت منصوص بودن، لازم است که بررسی کنیم این موضوع مخترع شرعی است یا مقید شرعی. چرا که عدم دقت در این مرحله میتواند منجر به اشتباهات در مراحل بعدی تحلیل موضوع، انتخاب منابع و روشهای صحیح تحقیق و بررسی شود.[۳۳]
با توجه به ذکر واژه «ماه قمری» در قرآن و روایات، عنوان «ماه قمری» از عناوین منصوص محسوب میشود.[۳۴] و از این جهت که برخی قیود موضوع «ماههای حرام» در روایات باب آمده است[۳۵] به گفتهی فقیهان[۳۶] و مفسران[۳۷] موضوع «ماه قمری» از موضوعات مقیّد شرعی محسوب میشود و هلال ماه وسیلهای برای تنظیم امور شرعی و عبادی انسانها است، به گونهای که براساس تغییر شکل و زمانبندی آن، عبادات و مناسک دینی همچون روزه، زکات و حج سامان مییابد. از این رو، فقیهان شیعه در مباحث فقهی مرتبط با رؤیت هلال،[۳۸] تعیین آغاز و پایان ماه قمری[۳۹] و تشخیص حدود سال قمری[۴۰] به قابل رؤیت بودن ماه استناد کردهاند. رؤیت هلال ماه مبنایی شرعی برای تنظیم تقویم دینی و احکام مبتنی بر رؤیت ماه در فقه اسلامی فراهم میسازد.
اعمال مستحب در آغاز هر ماه قمری[ویرایش | ویرایش مبدأ]
اعمالی که برای شب و روز اوّل هر ماه قمری نقل شده، به شرح زیر است:[۴۱]
اوّل:خواندن دعاهای وارد شده هنگام دیدن هلال ماه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
از جمله دعاهایی که در هنگام دیدن هلال ماه وارد شده، دعای چهلوسوم صحیفهی سجادیه است که در ماه رمضان نیز ذکر شده است.
دوم: خواندن هفت مرتبه سورهی حمد برای رفع درد چشم[ویرایش | ویرایش مبدأ]
روایات مختلفی آمده است که خواندن سورهی حمد هفت مرتبه برای رفع درد چشم مؤثر است.
سوم: خوردن اندکی پنیر[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در روایات آمده است: هرکس خود را مقیّد سازد که در آغاز هر ماه اندکی پنیر بخورد، امید است در آن ماه حاجتش رد نشود.»
چهارم: نماز شب اول ماه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در شب اول ماه، دو رکعت نماز بجا آورده شود. در هر رکعت پس از سورهی *حمد*، سورهی *انعام* خوانده شود و از خداوند درخواست شود که او را از هر ترس و دردی ایمن گرداند و در آن ماه حادثهای ناخوشایند برای او پیش نیاید.
پنجم: نماز روز اول ماه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نماز اوّل ماه، یک نماز مستحبی است که در روز نخست هر ماه قمری باید خوانده شود. به گفته فقیهان این نماز بهطور کلی در تمام طول روز قابل انجام است.[۴۲] اما برخی دیگر از فقیهان دربارهی زمان دقیق این نماز نظرات متفاوتی دارند:
- برخی بر این باورند که وقت این نماز از ابتدا تا طلوع فجر است.[۴۳]
- برخی نیز بیان کردهاند که این نماز از آغاز طلوع آفتاب تا مغرب مسلماً صحیح است و بعید نیست که قبل از طلوع آفتاب نیز صحیح باشد، اما بهتر است در این صورت به قصد رجاء خوانده شود.[۴۴]
کیفیّت نماز اوّل ماه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نماز اوّل ماه دو رکعت دارد و بهشرح زیر باید انجام شود:
- رکعت اول: بعد از سورهی حمد، سی مرتبه سورهی *قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد* (سورهی توحید) خوانده شود.
- رکعت دوم: بعد از سورهی حمد، سی مرتبه سورهی *إِنّا أَنْزَلْناهُ فی لَیْلَةِ الْقَدْر* (سورهی قدر) خوانده شود.[۴۵]
فضیلت و سفارشات پس از نماز[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در روایات اسلامی آمده است که هر کس نماز اوّل ماه را در روز اول ماه قمری بخواند، سلامت خود را در آن ماه از خداوند متعال گرفته است. علاوه بر این، سفارش شده که پس از خواندن این نماز، صدقه داده شود.[۴۶]
گفته شده بهتر است بعد از اتمام نماز، خواندن آیات ذیل بعد از این نماز، مستحب شمرده شده است:: «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ، وَ ما مِنْ دابَّةٍ فِی الاْرْضِ إلاَّ عَلَی اللّهِ رِزْقُها، وَ یعْلَمُ مُسْتَقَرَّها وَ مُسْتَوْدَعَها، کُلٌّ فِی کِتاب مُبین، بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ، وَ اِنْ یمْسَسْکَ اللّهُ بِضُرٍّ فَلا کاشِفَ لَهُ إلاّ هُوَ، وَ اِنْ یرِدْکَ بِخَیرٍ فَلا رادَّ لِفَضْلِهِ، یصیبُ بِهِ مَنْ یشاءُ مِنْ عِبادِهِ، وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ. بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ، سَیجْعَلُ اللّهُ بَعْدَ عُسْر یسْراً، ما شآءَ اللّهُ لا قُوَّةَ إلاَّ بِاللّهِ، حَسْبُنَا اللّهُ وَ نِعْمَ الْوَکیلُ، وَ اُفَوِّضُ اَمْری إِلَی اللّهِ، إِنَّ اللّهَ بَصیرٌ بِالْعِبادِ، لا اِلهَ إلاَّ اَنْتَ، سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظّالِمینَ، رَبِّ إِنّی لِما اَنْزَلْتَ اِلَی مِنْ خَیر فَقیرٌ، رَبِّ لا تَذَرْنِی فَرْداً، وَ اَنْتَ خَیرُ الْوارِثینَ.» ترجمه: به نام خداوند بخشنده مهربان، هیچ جنبندهای در زمین نیست مگر اینکه روزی او بر خدا است. او قرارگاه و محل نقل و انتقالش را میداند، همه اینها در کتاب آشکاری ثبت است. به نام خداوند بخشنده مهربان، و اگر خداوند (برای امتحان یا کیفر گناه) زیانی به تو رساند، هیچکس جز او آن را برطرف نمیسازد، و اگر اراده خیری برای تو کند، هیچکس مانع فضل او نخواهد شد. آن را به هر کس بخواهد میرساند و او آمرزنده و مهربان است. به نام خداوند بخشنده مهربان، خداوند بهزودی بعد از سختیها آسانی قرار میدهد. آنچه را خداوند بخواهد (همان میشود). نیرویی جز از ناحیه خدا نیست. خدا ما را کافی است و او بهترین حامی است. من کار خود را به خدا وامیگذارم که خداوند به بندگانش بینا است. معبودی جز تو نیست، منزّهی تو! من از ستمکاران بودم. پروردگارا! هر خیر و نیکیای بر من فرستی، من به آن نیازمندم. پروردگارا مرا تنها مگذار و تو بهترین وارثانی.[۴۷]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۵۱۱.
- ↑ حسنزاده و دیگران، ماه نو: مبنای علمی رؤیت هلال، ۱۳۸۷ش، ص۳۴.
- ↑ عبداللهی، تحقیقی در زمینه گاه شماریهای هجری قمری و مسیحی، ۱۳۶۵ش، ص۳۰.
- ↑ حسنزاده و دیگران، ماه نو: مبنای علمی رؤیت هلال، ۱۳۸۷ش، ص۷۴.
- ↑ حسنزاده و دیگران، ماه نو: مبنای علمی رؤیت هلال، ۱۳۸۷ش، ص۷۴.
- ↑ خویی، المستند في شرح العروة الوثقى، کتاب الصوم، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص ۱۱۸.
- ↑ خویی، المستند في شرح العروة الوثقى، کتاب الصوم، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص ۱۱۸.
- ↑ خویی، المستند في شرح العروة الوثقى، کتاب الصوم، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۱۱۸.
- ↑ خویی، المستند في شرح العروة الوثقى، کتاب الصوم، ۱۴۱۸ق، ج۲ ص۱۱۸.
- ↑ خویی، المستند في شرح العروة الوثقى، کتاب الصوم، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص ۱۱۸.
- ↑ خویی، المستند في شرح العروة الوثقى، کتاب الصوم، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص ۱۱۸.
- ↑ دوزدوزانی، رساله هلالیه، ۱۳۹۲ش، ص۲۰.
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۵ش، ج۴، ص۳۵۵.
- ↑ برای نونه نگاه کنید به: قطب راوندی، فقه القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۲۰۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۶۲۳-۶۳۸.؛ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۸ش، ج۹، ص۵۳۶-۵۳۷.
- ↑ برای نومنه نگاه کنید به: طبرسی، مجمعالبیان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۵۰۸؛ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۵۶.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۶۸.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۱۶ق، ج۱۰، ص۲۵۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۵۶.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۲۹۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۹، ص۲۶۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۴۰۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۶۲۳-۶۳۸.
- ↑ فیاض، عاليق مبسوطة على العروة الوثقى، نشر محلاتی، ج۴، ص۴۶۰.
- ↑ بهجت، توضیح المسائل(بهجت)، ۱۳۸۶ش، ص۲۶.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۳۶۳ش، ج ۲۰، ص۳۴۸؛ شریفی اشکوری، فقرات فقهيه، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۳۱۵.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۵، ص۵۲۷.؛ مدرسی، احكام زكات و فقه صدقات، ۱۳۸۱ش، ص۵۲.؛ بنیهاشمی خمینی، توضیحالمسائل مراجع، ۱۳۸۱ش، ج۲، ص۱۸۰.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی (محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۲۱.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۶، ص۴.؛ فاضل لنکرانی، تفصيل الشريعة، ۱۳۸۳ش، ص۲۷۱؛ علامه حلی، قواعد الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ص۱۷۴؛ خویی، مؤسوعة اإلمام الخوئی، ۱۴۱۸ق، ج۳۲، ص۱۲۴؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۱.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۲، ص۲۴۹؛ محقق حلی، شرائع الإسلام، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۲۴.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۵۰؛ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۷۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۴۴.
- ↑ فاضل هندی، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۲۳۴.
- ↑ بیات، «مجموعه مقالات مبانی و روش شناخت موضوعات»، ص۲۰-۳۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۵۶؛ خویی، المستند في شرح العروة الوثقی، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص ۱۱۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۹، ص۲۶۷؛ بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۳۶۳ش، ج ۲۰، ص۳۴۸.
- ↑ سید مرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ۱۴۰۵ق، ج۱،ص۱۵۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۵۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: سید مرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ۱۴۰۵ق، ج۱،ص۱۵۸؛ علامه حلی، مختلف الشیعة، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۴۹۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۶۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۵۴.
- ↑ قمی، هدایة الأنام الی وقایع الأیام، ۱۳۷۷ش، ص۱۹.
- ↑ نجفی، مجمع الرسائل، ۱۴۱۵ق، ص۴۲۴؛ سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۳۱۳.
- ↑ بهجت، استفتائات، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۱۰.
- ↑ صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۰۵.
- ↑ شیخ بهائی، جامع عباسی، ۱۴۲۹ق، ص۱۹۷.
- ↑ سید بن طاووس، الدروع الواقیه، ۱۴۱۵ق، ص۴۳؛ علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۹ق، ج۹۴، ص۱۳۳.
- ↑ سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۳۱۲.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ابنحمزه، محمدبن علی، الوسیله الی نیل الفضیله، قم، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی قم، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- امام خمینی، سید روحالله، تحریر الوسیلة، تهران، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى(ره)، ۱۳۹۲ش.
- بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۳۶۳ش.
- بنیفضل، مرتضی، مدارك تحرير الوسيلة (كتاب الصوم)، تهران، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى (ره)، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
- بنیهاشمی خمینی، سیدمحمدحسن، توضیحالمسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۸۱ش.
- بهجت، محمدتقی، استفتائات، قم، دفتر آیت الله بهجت، چاپ اول، ۱۴۲۸ق.
- بیات؛ حجتالله؛ «مجموعه مقالات مبانی و روش شناخت موضوعات»؛ فصلنامه علمی، شماره اول(پیاپی۹۷، پژوهشی، سال بیست و ششم، بهار ۱۳۹۸ش.
- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، اسراء، ۱۳۸۸ش.
- حسنزاده، امیر و محمد احمدی و یوسف شعبانی،ماه نو: مبانی علمی رویت هلال، مشهد، نشر بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۸۷ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، تحقیق: محمدرضا حسینی جلالی، قم، مؤسسه آلالبیت(ع)، ۱۴۱۶ق.
- خامنهای، سید علی، اجوبة الاستفتائات، بیروت، نشر الدار الاسلامیه، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- خراسانی، حمیدرضا و رضا مختاری، «استهلال» در دانشنامه حج و حرمین شریفین، قم، مشعر، ۱۳۹۲ش.
- خویی، سید ابوالقاسم، مؤسوعه الامام الخوئی، قم، مؤسسة إحیاء آثار الامام الخوئی. ۱۴۱۸ق.
- خویی، سید ابو القاسم، منهاج الصالحین، قم، نشر مدینة العلم، ۱۴۱۰ق.
- دوزدوزانی، یدالله، رساله هلالیه، قم، نشر همراز قلم، چاپ اول، ۱۳۹۲ش.
- سبحانی، جعفر، استفتائات(سبحانی)، قم، نشر مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- سیستانی، سید علی، منهاج الصالحین، قم، نشر مکتب آیة الله العظمی السید السیستانی، ۱۴۱۴ق.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، الدروع الواقیه، بیروت، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- سید مرتضی، علی بن حسین، رسائل الشریف المرتضی، قم، دارالقرآن الکریم، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.
- شبیری زنجانی، موسی، استفتائات(شبیری)، قم، انتشارات مرکز فقهی امام محمد باقر(ع)، چاپ اول، ۱۳۹۶ش.
- شریفی اشکوری، الیاس، فقرات فقهيه، تصحیح: علی موسوی زمانی و محسن مهری خوانساری، قم، نشر آلایوب، ۱۳۸۱ش.
- شهید اول، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، بیروت، دار التراث الدار الإسلامیة، ۱۴۱۰ق.
- شهید اول، محمد بن مکی، غایة المراد فی شرح نکت الارشاد، تصحیح رضا مختاری، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۱۴ق.
- شهید اول، محمد ین مکی، الدروس الشرعیة فی الفقه الإمامیة، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- شهید ثانی، زینالدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۹ق.
- شیخ بهایی، محمد بن حسین، جامع عباسی، قم، نشرجامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۲۹ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، کتاب الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیة، تهران، مکتبة المرتضویة، چاپ سوم، ۱۳۸۷ق.
- صافی گلپایگانی، لطفالله، جامع الاحکام، قم، انتشارات حضرت معصومه(س)، چاپ چهارم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- طبری، محمدبن جریر، تاریخ الطبری، تاریخ الامم والملوک، بیروت، مؤسسة عزالدین، ۱۴۱۳ق.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیر عاملی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بیتا.
- عبداللهی، رضا، تحقیقی در زمینه گاه شماریهای هجری قمری و مسیحی، تهران، چاپ سپهر، ۱۳۶۵ش.
- علامه حلّی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۳ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة في أحکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، چاپ دوم، ۱۳۷۴ش.
- علامه حلّی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، ۱۳۸۸ق.
- علامه طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، الاعلمی فی المطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة- المضاربه، الشرکه، قم، نشر مرکز فقه الائمه الاطهار( ع)، ۱۳۸۳ش.
- فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، قم، منشورات مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، ۱۴۰۵ق.
- فیاض، محمداسحاق، تعالیق مبسوطة علی العروة الوثقی، قم، نشر محلاتی، بیتا.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
- قطب راوندی، سعید بن هبةالله، فقه القرآن، قم، کتابخانه آیتالله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۵ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- قمی، عباس، هدایة الأنام الی وقایع الأیام، حاشیهنویس: شهابالدین مرعشی، قم، نشر ظفر، ۱۳۷۷ش.
- کاشفالغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۲۲ق.
- مجلسی، محمدباقر، بِحارُ الاَنوارِ الجامعةُ لِدُرَرِ اَخبارِ الاَئمةِ الاَطهار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تحقیق: عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- مدرسی، سید محمدتقی، احكام زكات و فقه صدقات، قم، انتشارات محبان الحسین(ع)، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب(ع)، ۱۴۲۴ق.
- مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهلبیت(ع)، زیرنظر: سید محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۵ش.
- «۹ مبنای فقهی برای اثبات اول ماه قمری»، پرتال امام خمینی، تاریخ درج مطلب: ۲۱ فروردین ۱۴۰۳ش، تاریخ بازدید: ۱ آبان ۱۴۰۴ش.
- نجفی، محمدحسن، جَواهر الکلام فی شرحِ شرائعِ الاسلام، تصحیح عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دارُ اِحیاء التُّراثِ العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
- نجفی، محمدحسن، مجمع الرسائل (محشی)، مشهد، مؤسسه صاحب الزمان(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- «نظر رهبر انقلاب درباره نحوه اثبات حلول ماه جدید قمری»، وبگاه دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۱۸ شهریور ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۱ آبان ۱۴۰۴ش.