کثیر السفر

کَثیرُ السَّفَر از اصطلاحات فقهی است، به کسی گفته می‌شود که شغل یا زندگی‌ وی به گونه‌ای است که زیاد سفر می‌رود و فاصله بین سفرهایش کم‌تر از ده روز است. از نظر فقیهان شیعه افراد کثیر السفر و دائم السفر حکم مسافر را ندارند و باید در سفر روزه بگیرند و نماز را تمام بخوانند.

مفهوم شناسی

کَثیر به معنای بسیاری و فراوانی بوده و از نظر فقهی به كسى گفته می‌شود که زیاد سفر می‌کند. سفر به معنای خارج شدن از محل زندگى به قصد پيمودن مسافتى خاص است كه موجب قصر نماز و افطار روزه می‌گردد. مقابل آن، حَضَر قرار دارد. از نظر عرفی كثير السفر کسی است که سفر او بیشتر از حد متعارف مردم بوده و شغلش سفر است. اصطلاح کثیرالسفر در بحث نماز و روزه مسافر مطرح شده که شامل دریانوردان، شترداران، نامه‌رسانان و تجار که سفرهای زیادی دارند می‌شود.

معیار کثرت در سفر

بسیار از فقیهان شیعه معیار تشخیص کثیر السفر را تشخیص عرف دانسته‌اند که چند روز و چه مسافتی را در سفر رفت و آمد داشته باشد. کسی‌که همه روزه و یا دو روز یک مرتبه مثلا از تهران به کرج برای تدریس یا انجام کارهای اداری رفت‌وآمد دارد عرفا کثیر السفر محسوب می‌شود.اینکه چه مقدار از مسافرت شخص حکم کثیر السفر پیدا می‌کند فتاوای فقها مختلف است. از نظر برخی کثیر السفر کسی است که در کمتر از ده روز به حد مسافت شرعی رفت‌وآمد کند..

کسانی که شغلشان سفر است مانند رانندگان وسایل نقلیه. کسانی که شغلشان سفر است مانند رانندگان وسایل نقلیه. در مدت يك ماه، هر روز (بدون جمعه‌ها) رفت‌وآمد كند. در مدت زمان ۴۵ روز، ۵ روز در هفته رفت‌وآمد كند. در مدت زمان دو ماه و بيشتر، حداقل سه روز در هفته (يا ۱۲ روز در ماه) رفت‌وآمد كند. در مدت حداقل دو ماه و كمتر از دو سال، حداقل سه روز در هفته در جايى بماند؛ بنابراین معیار در کثیر السفر، سفرهای متعدد است. يك روز براى كار، روز ديگر براى تحصيل و روز سوم براى صلۀ رحم به يك محل يا محل‌هاى متفاوت سفر كند عنوان كثيرالسفر صدق می‌کند. نقل‌وانتقالِ‌ خانه‌به‌دوشان مانند صحرانشينانى كه در بيابانها گردش مى‌نمایند يا چادرنشينان كه در يك‌جا استقرار ندارند در برخى منابع پيشين فقهى از مصاديق كثيرالسّفر به‌شمار رفته‌اند.

سفر شغلی و غیر شغلی

در کلام فقیهان متقدم عنوان مََن شُغلُهُ السَّفَر (کسی که شغلش مسافرت است) وجود نداشته و تنها عنوان کثیرالسفر بوده است. که شامل راننده و غیر راننده نیز می‌شود و افراد که زیارت می‌روند نیز شامل می‌شود.

بنابر فتوای برخی فقیهان شیعه سفر غیر شغلی مانند زیارت و تفریح برای رفع خستگی مانند سفر شغلی است. کسی‌که سفر غیر شغلی او پایان یافته و به عنوان عبور به محل شغل خود رسیده؛ اما به وطن خود نرسیده است حکم مسافر را دارد.

منابع

• ابن‌بَرّاج، عبدالعزیز بن نحریر، المُهَذّب، قم، جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامي، ۱۴۰۶ق.
• اعرافی، علیرضا، اجتهاد و تقلید، قم، موسسه فرهنگی هنری اشراق و عرفان، 1398ش.
• بهجت، محمدتقی، استفتاءات، قم، دفتر حضرت آيت الله العظمی بهجت، 1386ش.
• خامنه‌ای، علی، أجوبة الاستفتاءات، بیروت، الدار الإسلامية، 1420ق.
• سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، تهران، کومش، 1373ش.
• علامه حلّى، تحرير الاحكام الشرعية على مذهب الامامية، چاپ ابراهيم بهادرى، قم ۱۴۲۰-۱۴۲۲ق.
• منتظری، حسینعلی، استفتاءات، تهران، نشر سايه، 1384ش.
• مکارم شیرازی، ناصر، احکام ویژه ۶۰۰ [ششصد] مسأله مورد نیاز، قم، امام علی بن ابی طالب (علیه السلام)، 1395ش.
• هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بيت (عليهم السلام)، 1382ش.