بحث:کعبه

کعبه، مقدس‌ترین بنای اسلامی و قبله‌گاه مسلمانان جهان، ساختمانی مکعب‌شکل در مسجدالحرام مکه است. این بنا بر اساس باور اسلامی، نخستین خانه عبادت بر روی زمین است که توسط حضرت آدم(ع) بنا و سپس به دست حضرت ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) بازسازی شد. کعبه دارای چهار رکن اصلی شامل رکن حجرالاسود، رکن شامی، رکن عراقی و رکن یمانی است. مهم‌ترین اجزای آن شامل حجرالاسود، ملتزم، مستجار، شاذروان، حجر اسماعیل و ناودان طلا می‌باشد. کعبه محور اصلی مناسک حج و عمره بوده و جهت قبله در نمازهای مسلمانان است.

مفهوم‌شناسی

«کعبه» در لغت از مادّهٔ «کَعْب» به معنای برجستگی و برآمدگی آمده و به هر شیء مکعب‌گونه‌ای اطلاق می‌شود.[۱] در منابع لغوی، آن را به‌سبب چهارگوش بودن چنین نامیده‌اند.[۲] بنابر آیات قرآن، کعبه نخستین خانه‌ای است که برای عبادت خداوند بر روی زمین بنا شده و از آن با عنوان «الْبَیْت» و «الْبَیْتِ الْحَرَام» یاد شده است.[۳]

در قرآن هفده بار با نام‌های مختلف به این مکان اشاره شده است؛ از جمله: دو بار با نام «کعبه»[۱۱]، هفت بار با نام «البیت»[۱۲]، دو بار با عنوان «البیت العتیق»[۱۳]، دو بار با نام «البیت الحرام»[۱۴]، یک بار «البیت المعمور»[۱۵]، یک بار «بیتک المحرم»[۱۶] و دو بار «بیتی».[۱۷] این تنوع در تعبیر، نشان‌دهنده جایگاه و تقدس کعبه در قرآن است.[۱۸]

تاریخ و بنا

ساختمان کعبه از سنگ‌های سخت و سیاه ساخته شده که از کوه‌های مکه به‌ویژه جبل الکعبه گرفته شده‌اند.[۲۰] این سنگ‌ها اندازه‌های مختلفی دارند و از زمان ساخت کعبه در سال ۱۰۴۰ق تا به امروز باقی مانده‌اند.[۲۱]

دسته‌ای از روایات بر این دلالت دارند که خانه کعبه توسط آدم ساخته شده[۲۲] و در زمان حضرت ابراهیم بازسازی شده است.[۲۴] قرآن در سوره آل عمران آیه ۹۶ به این موضوع اشاره کرده و کعبه را نخستین خانه برای عبادت مردم معرفی می‌کند.[۲۳] برخی مورخان معتقدند بنای اولیه آن توسط ملائکه بوده و پس از آن چندین بار بازسازی شده است.[۲۶]

ارکان و اجزای کعبه

کعبه به عنوان قبله‌گاه مسلمانان جهان، دارای ارکان و اجزای معماری مقدسی است که هر یک از جایگاه تاریخی و دینی ویژه‌ای برخوردار می‌باشند. این بنا دارای چهار رکن اصلی است: رکن شرقی (حجرالاسود) که نقطه آغاز و پایان طواف است، رکن شمالی (شامی) که حجر اسماعیل از آنجا آغاز می‌شود، رکن غربی (عراقی) و رکن جنوبی (یمانی) که در کنار آن محل مستجار قرار دارد.

اجزای شاخص کعبه

• حجرالاسود: سنگ مقدسی که در رکن شرقی نصب شده و به روایات، از بهشت آمده است.
• ملتزم: دیوار بین حجرالاسود و درب کعبه که محل استجابت دعا شناخته می‌شود.

• مستجار: محل پناهندگی در کنار رکن یمانی که گفته می‌شود دعا در آنجا مستجاب می‌گردد.
• شاذروان: پایه سنگی بیرون‌زده از دیوار کعبه که جزء کعبه محسوب می‌شود.
• حجر اسماعیل: محوطه نیم‌دایره‌ای رکن عراقی و شامی که مدفن هاجر و اسماعیل(ع) است.
• ناودان طلا: ناودانی طلایی در بام کعبه که آب باران را به سمت حجر اسماعیل هدایت می‌کند.

این اجزا در طول تاریخ همواره مورد احترام مسلمانان بوده و هر یک داستان‌ها و حکایت‌های تاریخی و دینی ارزشمندی را در خود جای داده‌اند.

نوع موضوع

کعبه یک «عنوان منصوص» و از «عناوین مخترع شرعی» محسوب می‌شود؛ یعنی شارع آن را اختراع کرده و تمام اجزاء و شرایطش را بیان نموده است.[۶۱]

کاربردهای فقهی

• قبله گاه مسلمانان: مسلمانان هنگام نماز به سمت کعبه می‌ایستند.[۶۳]
• نقش کعبه در طواف و مناسک حج: اعمال حج و عمره، به‌ویژه طواف، وابسته به کعبه است.[۶۴]

انواع حج شامل حج تمتع، حج قران و حج مفرده می‌شود که هر یک رابطه مستقیمی با کعبه دارند.[۶۸][۶۹][۷۰] ملاک تعیین نوع حج، فاصله فرد تا کعبه است.[۷۱]