کعبه
کعبه، مقدس ترین بنای اسلامی و قبلهگاه مسلمانان جهان، ساختمانی مکعب شکل در مسجدالحرام مکه است. این بنا بر اساس باور اسلامی، نخستین خانه عبادت بر روی زمین است که توسط حضرت آدم بنا و سپس به دست حضرت ابراهیم و اسماعیل بازسازی شد. کعبه دارای چهار رکن اصلی شامل رکن حجرالاسود، رکن شامی، رکن عراقی و رکن یمانی است. مهم ترین اجزای آن شامل حجرالاسود، ملتزم، مستجار، شاذروان، حجر اسماعیل و ناودان طلا می باشد. کعبه محور اصلی مناسک حج و عمره بوده و جهت قبله در نمازهای مسلمانان است.
مفهوم شناسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
«کعبه» در لغت از مادّهٔ «کَعْب» به معنای برجستگی و برآمدگی آمده و به هر شیء مکعب گونهای اطلاق می شود.[۱] طبق آیه ۹۶ سوره آل عمران کعبه نخستین خانهای می باشد که برای عبادت خداوند بر روی زمین بنا شده است. [۲] در قرآن هفده بار با نامهای مختلف به این مکان اشاره شده است؛ از جمله: دو بار با نام «کعبه»[۳] هفت بار با نام «البیت»[۴] دو بار با عنوان «البیت العتیق»[۵] دو بار با نام «البیت الحرام»[۶] یک بار «البیت المعمور»[۷] یک بار «بیتک المحرم»[۸] دو بار «بیتی»[۹]
تاریخ و بنا[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در اینکه بنای اولیه کعبه توسط چه کسی بوده بین مفسران و مورخان اختلاف است:
- برخی از مفسران ذیل آیه ۹۶ سوره آل عمران معتقدند که خانه کعبه اولین بار توسط آدم ساخته شده است.[۱۰] و در زمان ابراهیم بار دیگر این بنا بازسازی شد که درآیه ۱۲۷ سوره بقره وآیه ۲۶ سوره حج به این مطلب اشاره می کند.[۱۱]
- برخی از مورخان مانند ازرقی می گویند بنای اولیه آن توسط ملائکه بوده است و بعد از آن چندین بار بازسازی شده که بازسازی ابراهیم مرتبه سوم بوده است.[۱۲]
ساختمان کعبه از سنگ های سخت و سیاه ساخته شده که از کوه های مکه به ویژه جبل الکعبه که در محله شُبَیکه مکه بوده گرفته شده است.[۱۳]
ارکان و اجزاء مهم کعبه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ارکان کعبه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
گوشههاى خانه كعبه را «اركان كعبه» گويند كه هريک به نام خاصى مشهور است.[۱۴]
- رکن اول رکن شرقی یا حجرالاسود واقع در زاویه شرقی و همان جایی است که حجرالأسود در آن نصب شده است.[۱۵]
- رکن دوم رکن غربی یاعراقی واقع در زاویه غربی و در سمت دیگر حجر اسماعیل است ودومین رکن پس از حجرالاسود به شمار میآید.[۱۶]
- رکن سوم رکن شمالی یا شامی واقع در زاویه شمال شرقی کعبه است که حجر اسماعیل از آنجا آغاز میشود.[۱۷]
- رکن چهارم رکن جنوبی یا یمانی واقع در زاویه جنوبی که به سمت کشور «یمن» قرار دارد.[۱۸]
اجزای شاخص کعبه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- حجرالاسود: سنگ مقدسی که در رکن شرقی نصب شده و طبق روایات، از بهشت آمده است.[۱۹]
- ملتزم: دیوار بین حجرالاسود و درب کعبه که محل استجابت دعا شناخته میشود.[۲۰]
- مستجار: محل پناهندگی در کنار رکن یمانی که گفته میشود دعا در آنجا مستجاب میگردد.[۲۱]
- شاذروان: پایه سنگی بیرونزده از دیوار کعبه که جزء کعبه محسوب میشود.[۲۲]
- حجر اسماعیل: محوطه نیمدایرهای رکن عراقی و شامی که مدفن هاجر و اسماعیل است.[۲۳]
- ناودان طلا: ناودانی طلایی در بام کعبه که آب باران را به سمت حجر اسماعیل هدایت میکند.[۲۴]
نوع موضوع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
کعبه یک «عنوان منصوص» و از «عناوین مخترع شرعی» محسوب میشود؛ یعنی شارع آن را اختراع کرده و تمام اجزاء و شرایطش را بیان نموده است.[۲۵] مناسک حج و اعمال عبادی و غیر عبادی مثل نماز و ذبح و موارد دیگر با موضوعیت کعبه انجام می شود.[۲۶]
کاربرد های فقهی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
کعبه در فقه اسلامی دو نقش اساسی دارد:[۲۷]
- قبله مسلمانان: همه مسلمانان موظفاند هنگام نماز رو به کعبه بایستند؛ قرآن صریحاً این دستور را داده و فقهای شیعه و سنی آن را امری قطعی می دانند.[۲۸]
- نقش در حج و طواف: مناسک حج و عمره بهویژه طواف، کاملاً وابسته به کعبه است. طواف باید هفت دور، با فاصلهٔ مشخص از دیوار کعبه و خارج از حجر اسماعیل انجام شود. طواف رکن اصلی حج است و درستی بسیاری از اعمال حج به صحت آن وابسته است.[۲۹]
در فقه، ملاک تعیین نوع حج (قران یا افراد) فاصله فرد تا کعبه است، نه صرفاً فاصله تا شهر مکه لذا کعبه در تعیین نوع حج کاربرد دارد[۳۰]
حج قران: عمره و حج با یک احرام و بدون فاصله انجام میشود و معمولاً همراه با قربانی است؛ ویژه کسانی است که در شعاع حدود ۸۸ کیلومتری کعبه زندگی می کنند.[۳۱]
حج افراد (مفرده): تنها حج انجام میشود و عمره ندارد؛ احرام از منی بسته می شود.[۳۲]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، دار صادر، ج۱، ص۳۹۸.
- ↑ «اِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذی بِبَکَّةَ مُبارَکاً وَهُدىً لِلْعالَمینَ» ترجمه: «در حقیقت نخستین خانهای که برای عبادت مردم نهاده شد، همان است که در مکه است؛ مبارک و برای جهانیان مایه هدایت است.»
- ↑ سوره مائده، آیات ۹۵ و ۹۷.
- ↑ سوره بقره آیات ۱۲۵، ۱۲۷، ۱۵۸؛ سوره آل عمران آیه ۹۷؛ سوره انفال آیه ۳۵؛ سوره حج آیه ۲۶؛ سوره قریش آیه ۳.
- ↑ سوره حج آیات ۲۹ و ۳۳.
- ↑ سوره مائده آیات ۲ و ۹۷.
- ↑ سوره طور آیه ۴.
- ↑ سوره ابراهیم آیه ۲۷.
- ↑ سوره بقره آیه ۱۲۵؛ سوره حج آیه ۲۶.
- ↑ سوره آل عمران آیه ۹۶«اِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذی بِبَکَّةَ مُبارَکاً وَهُدىً لِلْعالَمینَ»؛طباطبایی، تفسیر المیزان، دفتر نشر اسلامی، ج۱، ص ۲۸۹.
- ↑ «وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْرَاهِيمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَإِسْمَاعِيلُ…» ترجمه: «هنگامی که ابراهیم و اسماعیل پایههای خانه را بالا میبردند، گفتند: پروردگارا از ما بپذیر که تو شنوا و دانایی.»؛«وَإِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِيمَ مَکانَ الْبَیْتِ أَنْ لا تُشْرِكْ بي شَيْئاً…»ترجمه: «چون جای خانه را برای ابراهیم تعیین کردیم، گفتیم چیزی را با من شریک مگردان و خانهام را برای طواف کنندگان و قیام کنندگان و رکوع کنندگان و سجدهکنندگان پاکیزه دار.»
- ↑ ازرقی، اخبار مکه، دار الاندلس، ج۱، ص۳۵۵.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، نشر مشعر، ص۹۴.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، نشر مشعر، ص۶۰.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، نشر مشعر، ص۶۱.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، نشر مشعر، ص۶۱.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، نشر مشعر، ص۶۱.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، نشر مشعر، ص۶۱.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، نشر مشعر، ص۵۸.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، نشر مشعر، ص۱۱۴.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، نشر مشعر، ص۱۱۴.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، نشر مشعر، ص۶۲؛هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۵۸۶.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، نشر مشعر، ص۱۱۷.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، نشر مشعر، ص۱۱۷.
- ↑ مبانی مرکز موضوعشناسی احکام فقهی، ص۷۷.
- ↑ فاکهی، أخبار مکه، دار خضر، ج۲، ص۱۴۴.
- ↑ جزیری، عبدالرحمن، الفقه على المذاهب الأربعة، دارالکتب العلمیة، ج۱، ص۵۲.
- ↑ طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، دارالمعرفة، ج۲، ص۴۷.
- ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، النهایة، دارالکتب الإسلامیة، ص۲۹۷.
- ↑ النهایه، شیخ طوسی، محمد بن حسن، دارالکتب الإسلامیة، ص۳۰۶.
- ↑ النهایه، شیخ طوسی، محمد بن حسن، دارالکتب الإسلامیة، ص۳۰۶.
- ↑ البدایه و النهایه، ابنرشد، محمد، دارالفکر، ج۱، ص۳۷۰.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- قرآن کریم.
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار صادر، چاپ اول، بیروت، ۱۴۱۴ق.
- ابنرشد، محمد، بدایة المجتهد، دارالفکر، چاپ چهارم، بیروت، ۱۹۹۹.
- ابنهشام، عبدالملک، السیرۀ النبویة، دارالمعرفه، چاپ اول، بیروت، ۱۴۱۰ق.
- ازرقی، محمد بن عبدالله، أخبار مکه، عالم الکتب، چاپ دوم، بیروت، ۱۴۰۵ق.
- البدایه و النهایه، ابنرشد، محمد، دارالفکر، چاپ چهارم، بیروت، ۱۹۹۹.
- النهایه، شیخ طوسی، محمد بن حسن، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دوم، تهران، ۱۴۱۵ق.
- جزیری، عبدالرحمن، الفقه على المذاهب الأربعة، دارالکتب العلمیة، چاپ سوم، بیروت، ۲۰۰۳.
- جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، مشعر، چاپ اول، تهران، ۱۳۷۹.
- جواهر الکلام، نجفی، محمدحسن، داراحیاء التراث العربی، چاپ سوم، بیروت، ۱۹۸۱.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، النهایة، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دوم، تهران، ۱۴۱۵ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر نشر اسلامی، چاپ پنجم، قم، ۱۴۱۷ق.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، دارالفکر، چاپ اول، بیروت، ۱۴۱۵ق.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، دارالمعرفة، چاپ اول، بیروت، ۱۹۹۲.
- فاکهی، علی بن احمد، أخبار مکه، دارخضر، چاپ اول، بیروت، ۱۴۱۴ق.
- قائدان، محمد، تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، مشعر، چاپ اول، تهران، ۱۳۸۶.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، تهران، ۱۴۰۷ق.
- مرکز موضوعشناسی احکام فقهی، مبانی مرکز موضوعشناسی احکام فقهی، بینا، بیتا، قم.
- هاشمی شاهرودی، محمود (۱۳۸۲ش)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهلبیت علیهمالسلام، مؤسسه دائرالمعارف فقه اسلامی، نوبت چاپ اول، قم.
- یعقوبی، احمد بن ابییعقوب، تاریخ یعقوبی، دار صادر، چاپ دوم، بیروت، ۱۴۱۳ق.