کعبه
کعبه یا خانه خدا (به عربی: بیت‌الله) مقدس‌ترین مکان از نظر دین اسلام است. این بنا در میان مسجد الحرام فرار گرفته است. در قرآن، به بازسازی کعبه توسط حضرت ابراهیم و فرزندش حضرت اسماعیل اشاره شده است. کعبه قبل از اسلام نیز مکانی مقدس به حساب می‌آمده که اعراب برای آن اهمیت زیادی قائل بودند. بعد از اسلام، کعبه قبله مسلمانان شد و احکامی برای آن جعل شده است. زیارت آن نیز برای هر مسلمانی در صورت فراهم بودن شرایط، واجب است.
نام‌های دیگر کعبه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
کعبه یعنی ساختمان چهارگوش است و جمع آن کِعاب است[۱] که در قرآن هفده مرتبه نام خانه‌خدا آمده است: دو بار به نام «کعبه» ؛[۲] هفت بار به عنوان «البیت»؛[۳] دوبار به نام «البیت العتیق»[۴] (خانهٔ کُهَن یا آزادشده)؛[۵] دوبار به نام «البیت‌الحرام»[۶] (خانه‌ی دارای حرمت)؛[۷] یک‌بار «البیت المعمور»[۸] (خانه‌ی آباد)؛[۹] یک‌بار «بیتک المحرّم»[۱۰](خانه‌ی تحریم‌شده ملکیت آن یا تعرض به آن)؛[۱۱] دوبار «بیتی».[۱۲]
تاریخ و بنا[ویرایش | ویرایش مبدأ]
دسته‌ای از روایات بر این مطلب دلالت دارند که خانه کعبه توسط حضرت آدم ساخته شده است.[۱۳] در قرآن نیز آمده است: «اِنَّ أَوَّل بَیتٍ وُضِعَ لِلنَاسِ لَلَّذی بِبَکَّةَ مُبَارَکاً وَهُدًی لِلعَالَمینَ»[۱۴] (در حقيقت، نخستين خانههاى كه براى [عبادت] مردم، نهاده شده، همان است كه در مكه است. مبارك و براى جهانيان [مايه] هدايت است).[۱۵] در زمان حضرت ابراهیم بار دیگر این بنا بازسازی شد و قرآن کریم درباره آن سخن گفته است. در آیه «وَ إِذْ يَرْفَعُ إِبْرَاهِمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَ إِسْمَاعِيلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنتَ السَّمِيعُ الْعَلِيم»[۱۶] آمده هنگامى كه ابراهيم و اسماعيل پايه هاى خانه [كعبه] را بالا مىبردند، از خداوند خواستند که اى پروردگار ما، از ما بپذير كه در حقيقت، تو شنوا و دانا هستی.[۱۷] آیه «وَ إِذْ بَوَّأْنَا لِابْرَاهِيمَ مَكاَنَ الْبَيْتِ أَن لَّا تُشْرِكْ بىِ شَيْا وَ طَهِّرْ بَيْتىِ لِلطَّائفِينَ وَ الْقَائمِينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُود» [۱۸] نیز درباره بازسازی خانه کعبه توسط حضرت ابراهیم است که چون براى ابراهيم جاى خانه را معين كرديم [بدو گفتيم:] «چيزى را با من شريك مگردان و خانهام را براى طوافكنندگان و قيامكنندگان و ركوعكنندگان [و] سجده كنندگان پاكيزه دار».[۱۹] البته برخی معتقدند که بنا اولی آن توسط ملائک بوده است و بعد از آن چندین‌بار بازسازی شده است که مرمت حضرت ابراهیم مرتبه سوم بوده است.[۲۰]
قسمت‌های مهم کعبه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
کعبه دارای اجزای مهمی است که به اهمیت آن‌ها در دین اسلام اشاره شده است.
ارکان کعبه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
هرکدام از چهارگوشه کعبه، رکن هستند. این چهار رکن اسم‌های متفاوت دارند. رکن اول، رکن حجر الاسود است و هرگاه بدون پسوند بیاید، مقصود این رکن است. علت نامگذاری آن وجود حجر الاسود است. طواف خانه از این رکن شروع می‌شود و به این رکن ختم می‌شود. رکن دوم، رکن عراقی است. رکن سوم، شامی است و رکن چهارم رکن یمانی است.[۲۱] کنار رکن یمانی زمان ولادت امام علی علیه‌السلام به یمن مبارک امیر المؤمنین شکاف برداشت.[۲۲] فاصله رکن حجر الاسود تا عراقی 11/68 متر و طول رکن عراقی تا شامی 9/9 متر و اندازه رکن شامی تا رکن یمانی 12/04 متر و طول رکن یمانی تا رکن حجر الاسود10/18 متر است.[۲۳] سنگ استفاده شده در ساخت کعبه سیاه رنگ و سخت است که از کوه‌های مکه گرفته شده است.[۲۴] کعبه یک در دارد که در فاصله تقریباً دو متری زمین واقع شده است.[۲۵]
حجر الاسود[ویرایش | ویرایش مبدأ]
حجر الاسود یا سنگ سیاه به عقیده مسلمانان سنگ مقدسی و بهشتی است. این سنگ در رکن حجر الاسود قرار دارد و در یک قاب به ارتفاع 1/5 متر از زمین واقع شده است.[۲۶] در تاریخ است که بعد از تعمیر خانه کعبه، قریش به درگیری پرداختند و در اینکه چه کسی سنگ را در جایش بگذارد اختلاف کردند و حضرت محمد صلوات‌الله‌علیه رفع نزاع کردند و سنگ را در جایش قرار دادند.[۲۷]
مُلتَزَم[ویرایش | ویرایش مبدأ]
به دیوار حد فاصله میان حجر الاسود و در کعبه، ملتزم می‌گویند و علت تسمیه آن، به جهت اینکه زوار در آنجا به دیوار ملتزم شده و به دیوار می‌چسبند و دعا می‌کنند. نقل شده که دعا در آنجا مستجاب می‌شود.[۲۸]
مستجار[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محلی مقابل ملتزم در کنار رکن یمانی است. مستجار به معنای پناه‌داده شده است. این مکان نیز شبیه ملتزم محل پذیرفتن دعا است.[۲۹]
شاذروان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
شاذَرْوان پيش آمدگى پايۀ ديوار كعبه است.[۳۰] در قسمت پايين ديوارهاى كعبه سنگ نماى كم عرضى وجود دارد كه مقدارى از ديوار بيرون زده است. به این برآمدگى شاذروان تعبير مى‌كنند.[۳۱] نقل كرده‌اند: در پى سيلى كه پيش از بعثت در مكه جارى گشت و كعبه را ويران نمود، قريش در تجديد بناى آن، ديوارهاى كعبه را بر آنچه كه ابراهيم عليه السّلام پى ريخته بود، بنا نهادند. مقدارى از ديوارها بالا آمد، ليكن به جهت عدم كفايت هزينۀ تعمير كه از هدايا، نذورات و اموال پاك فراهم آمده بود، ناگزير ادامۀ ديوارها را مقدارى به سمت داخل بنا نمودند.[۳۲]
پس از بناى قريش، كعبه چندين بار تجديد بنا شد. بناى كنونى بر اساس پى ريزى قريش است كه ديوارها از هر طرف حدود نيم متر عقب‌تر بنا شده است.[۳۳] براى اينكه براى طواف كنندگان اشكالى پيش نيايد پايين ديوارها را به ديوار كعبه متصل كرده و طرف بالاى آن را شيب داده‌اند تا راه رفتن بر روى آن ممكن نباشد. شاذروان جزء كعبه است؛ از اين رو، واجب است طواف كننده آن را داخل طواف خود قرار دهد و چنانچه در حال طواف روى آن راه برود.[۳۴]
حطیم[ویرایش | ویرایش مبدأ]
حطیم مکان دیگری است که در قسمت شمال غربی کعبه است. برخی معتقدند که حد فاصل میان جحر الاسود و زمزم و مقام ابراهیم و قسمتی از حجر اسماعی حطیم است. حطیم از مکان‌ها محترم و محلی برای استجابت دعا معرفی می‌شود.[۳۵]
حجر اسماعیل[ویرایش | ویرایش مبدأ]
حِجْر اسماعيل فضايى وصل به كعبه است که بين ركن عراقى و شامى واقع شده است و ديوارى قوسى شكل بر آن احاطه دارد.[۳۶] حجر اسماعيل طبق بعضى روايات، محلّ سكونت حضرت اسماعيل بوده و مادرش هاجر نيز با وى در همين مكان مى‌زيسته است و پس از درگذشت، در همين مكان دفن شده‌اند.[۳۷] حضرت اسماعيل پس از دفن مادرش در حجر، براى آنكه طواف كنندگان بر روى قبر وى گام ننهند، گرد آن ديوارى كشيد[۳۸] كه هم اكنون با ارتفاع یک متر و سی سانتی‌متر محيط بر اين فضا است.[۳۹] در اينكه حجر اسماعيل جزو كعبه است تا نماز گزاردن به سمت آن صحيح باشد، يا نه، اختلاف است. اكثر قائل به قول دوم‌اند.[۴۰] یعنی حجر خارج از خانه است.[۴۱] پس استقبال آن کفایت از استقبال قبله نمی‌کند.[۴۲] علت وجود آن در طواف به جهت عدم هتک قبر بزرگانی است که در آنجا دفن هستند و این ملازمه با جزئی از کعبه بودن ندارد.[۴۳]
ناودان طلا[ویرایش | ویرایش مبدأ]
به ناودانی که بر بام کعبه نصب شده و آب باران را در حجر می‌ریزد، ناودان طلا می‌گویند.[۴۴] در روایتی از امام صادق (ع) آمده است که آب بارانی که از ناودان کعبه می‌ریزد، موجب شفا است.[۴۵]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ ابن منظور، بی‌تا، لسان العرب، ج1، ص718
- ↑ المائده95؛ المائده97.
- ↑ البقره125؛ البقره127؛ البقره158؛ آل عمران97؛ الانفال35؛ الحج26؛ قریش3.
- ↑ الحج29؛ الحج33.
- ↑ ابن منظور، بی‌تا، لسان العرب، ج10، ص236.
- ↑ المائده2؛ المائده97.
- ↑ ازهری، 1421ق، تهذیب اللغة، ج5، ص29.
- ↑ الطور4.
- ↑ افرام بستانی، 1375ش، فرهنگ ابجدی، ص842.
- ↑ ابراهیم27.
- ↑ صادقی تهرانی، 1406ق، الفرقان فى تفسير القرآن بالقرآن و السنه، ج16، ص: 88
- ↑ البقرة125؛ الحج26.
- ↑ طباطبایی، 1390ق، تفسیر المیزان، ج1، ص289.
- ↑ آل عمران96.
- ↑ ترجمه فولادوند
- ↑ البقره 127.
- ↑ ترجمه فولادوند.
- ↑ الحج26.
- ↑ ترجمه فولادوند.
- ↑ ازرقی، 1416ق، اخبار مکة (للازرقی)، ج1، ص355.
- ↑ جعفریان،آثار اسلامی مکه و مدینه، ص91.
- ↑ جعفریان، 1381، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص93.
- ↑ جعفریان، 1381، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص80.
- ↑ جعفریان، 1381، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص80.
- ↑ جعفریان، 1381، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص81.
- ↑ جعفریان، 1381، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص93.
- ↑ جعفریان، 1381، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص93.
- ↑ جعفریان، 1381، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص96.
- ↑ جعفریان، 1381، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص97.
- ↑ قائدان، درسنامه اماکن مذهبی مکه مکرمه و مدینه منوره، 1390ش، ص46.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، 1382ش، ج4، ص586.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، 1382ش، ج4، ص586.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، 1382ش، ج4، ص586.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، 1382ش، ج4، ص586.
- ↑ جعفریان، 1381، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص97.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، 1381ش، ص98.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، 1381ش، ص98.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج13، ص353.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، 1382ش، ج3، ص230.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، 1382ش، ج3، ص230.
- ↑ خویی، موسوعه الامام الخوئی، 1418ق، ج11، ص420.
- ↑ خویی، موسوعه الامام الخوئی، 1418ق، ج11، ص420.
- ↑ موسوعه الامام الخوئی، 1418ق، ج11، ص421.
- ↑ قائدان، 1390ش، درسنامه اماکن مذهبی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص47.
- ↑ شهرکانی، معجم المصطلحات الفقهیة، 1430ق، ص350
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- قرآن کریم(فولادوند)
- ابن منظور، محمد(بی‌تا)، لسان العرب، ناشر: دار الفکر، چاپ: اول، محل نشر: بیروت.
- ازرقی، محمد(1416ق)، اخبار مکة (للازرقی)، ناشر: دار الاندلس، نوبت چاپ: اول، محل نشر: بیروت.
- ازهری، محمد(1421ق)، تهذیب اللغة، ج5، ص29، محمد ازهری، ناشر: دار احیاء التراث العربی، نوبت چاپ: اول، محل نشر: بیروت.
- افرام بستانی، فواد(1375ش)، فرهنگ ابجدی، ناشر: اسلامی، نوبت چاچ: دوم، محل نشر: تهران.
- جعفریان، رسول(1381ش)، آثار اسلامی مکه و مدینه، ناشر: مشعر، چاپ: اول، محل نشر: تهران.
- حر عاملی، محمد بن حسن(1416ق)، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، ناشر: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، نوبت چاپ: سوم، محل نشر: قم.
- خویی، سید ابوالقاسم(1418ق)، ناشر: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، نوبت چاپ: اول، محل نشر: قم.
- شهرکانی، ابراهیم‌اسماعیل(1430ق)، معجم المصطلحات الفقهیة، ناشر: ذوی القربی، نوبت چاپ: اول، محل نشر: قم.
- صادقی تهرانی، محمد(1406ق)، الفرقان فى تفسير القرآن بالقرآن و السنه، ناشر: فرهنگ اسلامى، نوبت چاپ: دوم، محل نشر: قم.
- طباطبایی، محمد حسین(1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، ناشر: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، نوبت چاپ: 2، محل نشر: بیروت.
- قائدان، اصغر(1390ش)، درسنامه اماکن مذهبی مکه مکرمه و مدینه منوره، ناشر: موسسه فرهنگی و هنری مشعر، چاپ: اول، مکان چاپ: تهران.
- هاشمی شاهرودی، محمود(1382ش)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ناشر: مؤسسه دائر المعارف فقه اسلامی، نوبت چاپ: اول، محل نشر: قم.