عده

عِدّه: مدت معلوم و معينى است كه زن پس از جدايى از شوهر يا وفات او به لحاظ شرعی نمی‌تواند ازدواج مجدّد نماید. عده اقسامی دارد که مدتشان باهم متفاوت است. عده با سه چیز؛ یعنی طهر (سه دوره پاکی از حیض) وضع حمل و ماه قمری محاسبه می‌شود.

مفهوم شناسی عده

عِدًّه در لغت از عَدد به معنای چند، چندین و تعداد و مدت معینی معنا شده است كه زن پس از طلاق در خانه مى‌نشيند و شوهر نمى‌كند. يا كسى كه به اشتباه با وى آميزش كرده و همچنین پس از مرگ شوهرش در حالت انتظار به سر می‌برد تا مدت معین تمام شود. پس از اتمام زمان عده می‌تواند شوهر جدید اختیار کند.

اقسام عده

عده به جهت فسخ نکاح و طلاق، وفات شوهر، وطی به شبهه و ارتداد بر زن لازم می‌شود که باید مدتی معینی را برای ازدواج مجدد صبر نماید.

عده فراق

عده فراق به عده طلاق و فسخ نکاح گفته می‌شود هاشمی شاهرودی، که پس از جدایی باید عده نگهداشت. زنى كه هر ماه و يا در سه ماه حد اقل يك بار حيض مى‌شود. پس از طلاق يا فسخ نكاح، عدّه‌اش سه طهر است که زن پس از بار سوم حیض شدن پاک شده و مدت عدّه پايان مى‌يابد و زن پس از آن مى‌تواند ازدواج مجدد كند عده زن یائیسه که عادت او قطه شده و زنی که در سن حیض شونده بوده و حیض نمی‌شود عده او سه ماه تمام است. در روایت نیز عده زن مطلقه سه قرء؛ یعنی سه طهر است برای زن که حیض می‌شود و سه ماه برای زن است که حیض نمی‌شود. تفاوتی نمی‌کند حیض نشدن مادرزادی باشد یا به سببی بیماری و علت‌های دیگر پدیده آمده است.

كمترين مدت عِدّه طلاق

كمترين زمان عده براى عدّۀ طلاق در فرض سه بار پاکی از بیست‌وشش روز و دو لحظه است که زن پس از طلاق لحظه پاک بوده و پس از آن سه روز خون حیض دیده و پاک شود و سپس ده روز که کمترین مدت پاکی است پاک گردد و دوباره سه روز حیض دیده و ده روز دیگر پاک شود و برای بار سوم حیض شود در این بار به محض دیدن خون در همان لحظه نخست عده به پیان می‌رسد.

عدۀ زن باردار

عده زن باردار به قول مشهور عدّۀ زن باردار پس از طلاق يا فسخ عقد نكاح يا بذل مدّت و يا انقضاى آن، وضع حمل است؛ هر چند در فاصلۀ كوتاهى پس از طلاق صورت گيرد. هرچند زمان آن بسيار كوتاه‌تر از سه ماه و سه طهر باشد. در پايان يافتن مدت عدّه به وضع حمل، تفاوتى ميان كامل به دنيا آمدن نوزاد و سقط شدن جنین نیست.

عدّۀ وفات

عدۀ زن در وفات شوهر در صورت حامله نبودن، چهار ماه و ده روز است. در این مدت تفاوتى ميان شوهر و زن بالغ و غير بالغ و نيز عقد دائم و موقت ندارد و منوط به آميزش نيز نیست در صورت حامله بودن زن، عدّۀ او طولانى‌ترين مدت است. از هر كدام از چهار ماه و ده روز و وضع حمل هرکدام طولانی باشد پایان عده خواهد بود.

عدّۀ ازدواج موقت

عدّه ازدواج موقت پس از اتمام مدت عقد و يا بخشيدن مدت از سوى زوج براساس روایت زراره از امام صادق (ع) و روایت ابی نصر و صحیح بزنطی از امام رضا (ع) یک حیض برای زنی است که حیض می‌شود و 45 روز برای زنی است که حیض نمی‌شود. بنابر قول منسوب به مشهور، عده ازدواج موقت دو حيض است.

عدّۀ وفات در ازدواج موقت

عدّۀ وفات در ازدواج موقتمانند ازدواج دائم بنابر قول مشهور چهار ماه و ده روز است. قول مقابل مشهور، نصف مدت ياد شده است. در صورت حامله بودن، عدّۀ او بيشترين زمان است؛ یعنی اگر وضع حمل بیشتر از چهار ماه‌ و ده روز باشد مدت وضع حمل عده محسوب می‌شود و اگر زودتر از چهار ماه ده روز وضع حمل صورت گیرد چهار ماه و ده روز يا نصف آن عده خواهد بود.

عدّۀ آميزش اشتباهی

عدّۀ آميزش اشتباهی مانند ازدواج موجب ثبوت عدّه و عدّۀ آن همانند عدّۀ طلاق است. بنا به تصریح روایت آغاز عدّه طلاق از وقت جاری شدن طلاق است و عده وطی به شببه نیز ازهنکام وطی است. همين كه از زمان وطى، سه ماه يا سه طهر بگذرد عدّه منقضى مى‌شود (شبیری زنجانی، کتاب نکاح، ج 6، 2003) و لازم نيست كه از زمان رفع شبهه محاسبه شود.

عدّۀ مفقود الاثر

عدّۀ زنی که شوهرش مفقود الاثر شده و هيچ نشانه‌اى از مرگ و زندگى وى وجود ندارد و مالى نيز برای ارتزاق زن وجود نداشته و كسى نيز عهده‌دار آن نیست که مخارج او را بپردازد، در صورت طلاق از طرف حاکم شرع در میان فقها احتلاف است به نظر برخی عده زن عده وفات و به نظر برخی عده طلاق است. ماده 1156 مدنی عده زنی که شوهرش چهار ماه غایب بوده و حاکم شرع او را طلاق داده عده‌اش را عده وفات دانسته است و شوهر که چند سال غایب بوده و فوت شده است زن از تاریخ شنیدن فوت همسرش عده وفات نگه‌می‌دارد ‌ هرچند شوهرش چند سال پیش فوت شده است.

عدّۀ زناكار

زن بى‌شوهر که از زنا باردار شود عدّه ندارد. به قول مشهور زن غیر باردار که مرتکب زنا شود نيز عدّه ندارد. كسى كه می‌خواهد با آن زن ازدواج نماید انتظار میکشد تا زن يك بار حیض شده و پاك شود. پس از آن می‌تواند با او ازدواج كند. قول مقابل مشهور، وجوب عدّه در فرض حامله نبودن زن، عدّۀ او يك بار حيض شدن است.

عدّۀ ارتداد

عدّۀ ارتداد اگر شوهر پس از آميزش با همسرش مرتد به ارتداد ملّى شود، زن عدّۀ طلاق نگه می‌دارد. شوهر پس از توبه مى‌تواند به زن رجوع كند و درصورت عدم توبه با پايان يافتن مدت عدّه، زن از او جدا شده و شوهر حق رجوع ندارد. اگر ارتداد فطرى است به صرف ارتداد، به‌طور قهرى جدايى حاصل شده و زن عدّۀ وفات نگه مى‌دارد و پس از آن مى‌تواند با مردى ديگر از دواج كند. اگر زن مرتد شود، چه به ارتداد ملّى و چه فطرى، زوال پيوند زناشويى منوط بر سپرى شدن عدّۀ طلاق است.

عدّۀ كنيز

عدّۀ كنيز پس از طلاق دو بارپاکی و به نظر برخى، عدّۀ او دو حيض است و اگر عادت ماهانه ندارد و در سن زنانى است كه عادت ماهانه دارند، عدّه‌اش يك ماه و نيم؛ یعنی ۴۵ روز است. عدّۀ كنيزى كه شوهرش مرده دو ماه و پنج روز يا چهار ماه و ده روز است. عده کنیزی که از مالکش دارای فرزند شده چهار ماه و ده روز و در غير او دو ماه و پنج روز دانسته شده، میان فقها اختلاف است.

منبع

• ابن بابویه، محمد بن علی، من لا يحضره الفقيه‏، محمد بن على‏، ترجمه علی اکبر غفاری، تهران، نشر صدوق، 1367 ش.
• بروجریدی، حسین، منابع فقه شیعه، تهران، فرهنگ سبز، 1386 ش.
• خوئی، سید ابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، مدينة العلم. آيت الله العظمی الخوئي، 1410 ق.
• ذهنی تهرانی، محمد جواد، المباحث الفقهیة في شرح الروضة البهیة، قم، وجدانی، 1366 ش.
• شهید ثان، الروضة البهیة في شرح اللمعة الدمشقیة، زین‌‌الدین بن علی، قم، مکتبة الداوري، 1410 ق.
• شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، 1409 ق.
• ‏شوشتری، محمدتقی، النجعة في شرح اللمعة، تهران، مکتبة الصدوق، 1364 ش.
• شبیری زنجانی، موسی، کتاب نکاح، قم، مؤسسه پژوهشی رای‌ پرداز، بی‌تا.
• طوسی، محمد بن حسن، تهذيب الأحكام، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1365 ش.
• قاسمی، محمد علی، دانشنامه فقه پزشکی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار (ع). معاونت پژوهشی، 1395 ش.
• كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق‏، الکافی، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1407 ق.
• مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، قم، مدرسة الإمام علي بن أبي طالب (علیه السلام)، 1424 ق.
• محقق داماد، مصطفی، بررسی فقهی حقوق خانواده، تهران، 1384 ش.
• میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، جامع الشتات، تهران، کيهان، 1371 ش.
• ن‍ج‍ف‍ی‌، م‍ح‍م‍دح‍س‍ن‌ ب‍ن‌ ب‍اق‍ر، جواهر الکلام، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بيت (عليهم السلام)، 1421 ق.