عنوان

عنوان اصطلاحی در علم فقه، ماهیتی که دارای مفهوم و مصداق است و احکام به آن اختصاص پیدا می کند.

در مواردی که حکم به ماهیتی کلی تعلق گرفته که دارای مفهوم و مصداق است، به مفهوم آن ماهیت کلی «عنوان» و به مصداق آن «مُعَنوَن» می‌گویند؛ مانند «صلاه». یادآور می‌شویم که کشف عناوین اولیه‌ای که در نصوص آمده، در موضوع‌شناسی واجد اهمیتند. عنوان، گاه به معنای کلی اطلاق می‌شود که حکم روی آن آمده است؛ مانند طبیعت کلی «غصب» در «لاتَغصَب»، و گاه عنوان به معنای لفظی است که حکم به آن تعلق می‌گیرد، مانند واژه «حِداد»(منظور از «حداد» خودداری و پرهیز از کاربرد زینت، بوی خوش و مانند اینها در مورد زنی است که همسرش مرده است.) در جمله «یَجِب عَلَی المَرأَةِ المُتِوَفّی عَنها زُوجِها الحِداد ما دامَت فی العِدَّة» بر زنی که همسرش فوت کرده رعایت حداد (ترک زینت و آرایش) در زمان عده واجب است.

عنوان مُشیر

«عنوان مشیر» قسمی از موضوع است که به موضوع واقعی اشاره دارد، بدون آنکه دخالتی در حکم داشته باشد؛ مانند عنوان «جالس» در سخن امام صادق: «فَاذا اَرَدتَ حدیثاً فَعَلیکَ بِهذا الجالس». در اینجا با اینکه مقتضای قاعده عرفی، دائرمدار‌بودن حکم به‌عنوان معلَّقٌ‌علیه است که این قاعده، با قرینه عقلی «عدم دخالت قطعی جلوس در یادگیری و بهره‌گیری از حدیث» به کنار می‌رود. در سخنان برخی از فقها «عنوان مشیر» به قضایای حقیقی نیز اطلاق شده است؛ چنان‌که سید روح الله خمینی در آیۀ شریفه <و لا تَأکُلُوا اَموالَکُم بَینَکُم بِالباطِل> ، باطل را برای عناوین دیگری همچون: قمار، سرقت و خیانت «عنوان مشیر» می‌داند.