مقام ابراهیم
مقام ابراهیم سنگی است که بر روی آن اثر پایی مانده که منسوب به حضرت ابراهیم است. این مقام در نزدیکی کعبه قرار دارد و از نقاط مقدس مسجد الحرام و معجزات الهی بر روی زمین به حساب میرود. در آیه ۱۲۵سوره بقره (وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى) و آیه ۹۷سوره آل عمران (فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ) به این مقام اشاره شده است. مقام ابراهیم در بین مناسک حج مورد توجه قرار میگیرد وبا دو مورد از اعمال حج ارتباط دارد یکی طواف کعبه و دیگری نماز طواف که در کیفیت انجام دادن این دو عمل مقام ابراهیم دخالت دارد.
مفهوم شناسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مقام ابراهیم نام سنگی در فاصله ۱۳ متری کعبه است.[۱]این سنگ شكل تقريبىِ مربع با طول و عرض ۴۰ سانتى متر و ارتفاع تقريبى ۵۰ سانتى متر است.[۲]گفته ميشود رنگ آن، رنگى ميانه زرد و قرمز است.[۳]یکی از نقاط مقدس مسجدالحرام، مقام ابراهيم است.[۴]از زمان مهدي عباسى به بعد اين سنگ با طلا پوشانده شد و در محفظه اى قرار گرفت تا صدمه اى نبيند در گذشته، بر روى اين محل، بنايى بزرگ از آجر و سنگ و چوب بنا شده بود كه اطراف آن را با آيات قرآن مزيّن كرده بودند.[۵]
درحال حاضر(سال ۱۴۰۴) این سنگ بر پایه ایی از سنگ مرمر با قطر ۳۶ سانتی متر قرار گرفته و با اتصالاتی از طلا بدان مهار گردیده است. مقام در داخل مقصوره ای ازنوع شیشه، قرار گرفته و بالای آن قبه ای کوچک است که هلالی بر فراز آن نصب گردیده است. ارتفاع این بنا از کف زمین به مقدار سه متر می باشد. مقام در ضلع شرقی کعبه، تقریباً مقابل درِ کعبه مستقر است و کسی که رو به مقام بایستد کعبه و درِ خانه را پیش روی دارد.[۶]
مقصوره جديد در ۱۸ رجب سال ۱۳۸۷ هجرى قمرى نصب شد و گويا اندكى بعد مقصوره اى به همان صورت، با طراحى نوينى ساخته و نصب شد.[۷] مقصوره قبلى در موزه حرم در مكه مكرمه نگهدارى ميشود. اين نکته هم قابل اشاره است که ايرانيان برابر مقام ابراهيم به سوى كعبه نماز ميخوانند؛ يعنى جهت جغرافيايى ايران به سمت قبله، در زاويه ميان حجر الاسود و ركن عراقى است.[۸] در آیه ۱۲۵ سوره بقره (وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى) و آیه ۹۷ سوره آلعمران (فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ) به مقام ابراهیم اشاره شده که اهمیت آن را میرساند. برخی از مفسرین همانند طبرسی با استناد به روایات این مقام را جزء معجزات الهی شمرده اند.[۹]
علت نام گذاری[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در مورد نام گذاری مقام و باقی ماندن جای پای ابراهیم بر روی سنگ سه احتمال توسط مفسران و مورخان بیان شده است:
احتمال اول: هنگام ساختن کعبه زمانی که دیوارها بلند شد و دسترسی ابراهیم به آن ها دشوار بود، اسماعیل سنگی را که به مقام مشهور است آورد و ابراهیم روی آن می ایستاد و خانه را می ساخت و آن سنگ را همچنان گرد خانه میگردانید، تا آنکه روبروی در خانه خدا رسید. ابن عباس میگوید: چون ابراهیم روی آن سنگ می ایستاد، به مقام ابراهیم مشهور شده است.[۱۰]
احتمال دوم: آنگاه که به ابراهیم فرمان داده شد که به مردم اعلان حج کند، ابراهیم عرض کرد: پروردگارا! صدای من بر همگان نمیرسد، خداوند فرمود: تو اعلان کن، بر عهده من است که صدای تو را به همگان برسانم. ابراهیم بر فراز سنگ قرار گرفت و سنگ چندان مرتفع شد که از کوه ها بلندتر گردید و چون ابلاغ کرد سنگ تاب نیاورد و دو پای ابراهیم در آن فرو رفت.[۱۱]
احتمال سوم: بار دوم که ابراهیم از شام برای سرکشی به اسماعیل و هاجر به مکه آمد، همسر اسماعیل سنگی برای ابراهیم آورد که بر آن بایستد تا سرش را شستشو دهد، چون ابراهیم پا بر آن نهاد، پای وی در سنگ فرو رفت و اثرش باقی ماند.[۱۲]
نظام الدین نیشابوری، در تفسیر غرائب القرآن احتمال داده که حضرت ابراهیم در هر سه مورد، روی همین سنگ قرار گرفته است؛ یعنی سنگی که همسر اسماعیل برای ابراهیم آورد تا بر آن پا نهد که سرش را شستشو دهد، همان سنگ را اسماعیل برای او آورد تا بر آن بایستد و خانه را بسازد و ابراهیم باز بر همان سنگ ایستاد و فرمان زیارت خانه خدا را ابلاغ کرد.[۱۳]
جابجایی مقام[ویرایش | ویرایش مبدأ]
درباره اینکه مقام ابراهیم در آغاز در چه مکانی قرار داشته است و آیا در طول تاریخ جابجا شده است یا خیر، روایات گوناگونی وجود دارد و مفسران که مورخان اسلامی آراء مختلفی را مطرح کردهاند:
- مقام از آغاز در جای کنونی خود بوده است و تغییر اساسی نکرده است:
مفسران و مورخان اسلامی، از جمله ابنکثیر و علامه طباطبایی، معتقدند مقام از آغاز در جای کنونی خود بوده و تغییر اساسی نکرده است.[۱۴] همچنین شیخ طوسی در تهذیب الأحکام می نویسد: مقام جز به هنگام سیل و تنها به اندازهٔ یک یا دو ذراع جابهجا نشد و سپس به محل اصلی خود بازگردانده شد.[۱۵]
- مقام چسبیده به دیوار کعبه و سپس جابه جا شده:
روایتی از ابن عباس در صحیح بخاری آمده که میگوید در زمان پیامبر(ص) و ابوبکر، مقام به دیوار کعبه چسبیده بود و عمر بن خطاب آن را اندکی عقب تر برد تا فضای طواف بازتر شود.[۱۶] ابنحجر عسقلانی این نقل را تأیید کرده و میگوید جابهجایی با رضایت صحابه انجام شد.[۱۷]
- تغییرمقام در دوران جاهلیت چند بار به سبب سیلها جابهجا شده بود:
ازرقی در أخبار مکه گزارش میدهد که سیلهای مکرر گاه مقام را از جای خود حرکت میداد و مردم مکه آن را به محلش بازمیگرداندند.[۱۸]
نوع موضوع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
یکی از مراحل موضوع شناسی عناوین فقهی شناخت نوع موضوع است بخا طر اینکه شناخت موضوع در فرایند شناخت منابع و روش شناسی موضوع دخیل است.[۱۹] مقام ابراهیم با توجه به تقسیماتی که برای موضوع ذکر کرده اند یک عنوان منصوص است به این علت که نام آن در منابع دست اول آمده است و جزء عناوین مخترع شرعی به حساب میرود. منظـور از مخترعـات شـرعی آن دسـته از موضوعاتـی اسـت کـه شـارع آنهـا را اختـراع و تمـام اجـزاء و شرایطشـان را بیـان کـرده اسـت.[۲۰]
کاربرد های فقهی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مقام ابراهیم در مناسک حج مورد توجه قرار می گیرد و در دو مورد از مناسک حج دخیل است :
۱)طواف: طواف در لغت به معنای گرد چیزی گشتن [۲۱] در اصطلاح فقه به معنای هفت بار چرخیدن به دور کعبه است که یکی از اعمال واجب حج و عمره است.[۲۲] مقام ابراهیم درمورد محدوده طواف مورد بحث قرار میگرید مشهور علماء این است که محدوده طواف را بین مقام ابراهیم و کعبه میدانند.[۲۳]
۲)نماز طواف: یکی دیگر از اعمال حج نماز طواف است که باید پشت مقام ابراهیم خوانده شود به طوری که مقام را قبله قرار دهد و در قران به آن اشاره شده است.[۲۴]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، مشعر، ص 87.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، مشعر، ۱۳۷۹، ص۱۲۰.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، مشعر، ۱۳۷۹، ص۱۲۰.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، مشعر، ۱۳۷۹، ص۱۲۰.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، مشعر، ۱۳۷۹، ص۱۲۰.
- ↑ رهبر، محمدتقی، مقاله مقام ابراهیم، نماد قیام لله، مجله میقات حج.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، مشعر، ۱۳۷۹، ص۱۲۱.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، مشعر، ۱۳۷۹، ص۱۲۰.
- ↑ طبرسی، مجمع البيان، دارالمعرفة، بیروت - لبنان، ج۲، ص۷۹۸.
- ↑ ازرقی، اخبار مکه مکرمه، دارالاندلس۱۴۱۶ق، ج۱، ص ۵۹؛ نظام الدین نیشابوری، تفسیر غرائب القرآن، حاشیه تفسیر طبری، دار احیاء التراث العربی، ج۱، ص ۳۹۵.
- ↑ ازرقی، اخبار مکه مکرمه، دارالاندلس، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۳۰؛ صدوق، علل الشرایع، مکتبه الحیدریه، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۴۲۳.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، دارالمعرفه - بیروت - لبنان بی تا، ج۱، ص۲۰۳.
- ↑ نظامالدین نیشابوری، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ج۱، ص۳۹۵.
- ↑ ابنکثیر، البدایة و النهایة، دارالفکر، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص ۳۰۲؛ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، جامعهٔ مدرسین، ۱۴۰۲ق، ج۱، ص۳۸۷.
- ↑ «لَمْ یُغَیَّرْ مَوْضِعُ الْمَقَامِ إِلَّا عِنْدَ السَّیْلِ قَدْرَ ذِرَاعٍ أَوْ ذِرَاعَیْنِ، ثُمَّ أُعِیدَ إِلَى مَکَانِهِ الْأَصْلِیّ.» طوسی، تهذیب الأحکام، دارالکتب الإسلامیة ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۴۲۵.
- ↑ بخاری، الجامع الصحیح، دار ابن کثیر، ۱۴۲۲ق، کتاب الأنبیاء، حدیث ۳۳۶۰.
- ↑ ابنحجر عسقلانی، فتح الباری بشرح صحیح البخاری، دارالمعرفه، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۴۶۸.
- ↑ «کانَ السَّیْل یَجُرُّ مَقَامَ إِبْرَاهِیمَ مِنْ مَوْضِعِهِ، فَیُرَدُّ إِلَیْهِ مَرَّاتٍ عَدِیدَةً، وَ ذَلِکَ قَبْلَ الإِسْلامِ وَ بَعْدَهُ.» ازرقی، أخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، دارالثقافة العربیة، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۳۸.
- ↑ مبانی مرکز موضوع شناسی احکام فقهی، ص ۷۷.
- ↑ مبانی مرکز موضوع شناسی احکام فقهی، ص ۷۷.
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی، راه رشد، ۱۳۸۹، ص۷۴۶.
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، داربیروت، ۱۳۷۵، ج۹، ص ۲۲۵.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، دار إحياء التراث العربي، بیروت– لبنان، ج۱۹، ص۲۹۵.
- ↑ (وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إبْراهيمَ مُصَلّىً) سوره بقره: ۱۲۵.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ابنبابویه، محمد بن علی، علل الشرایع، مکتبة الحیدریة، چاپ اول، نجف، ۴۲۵ق.
- ابنحجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری بشرح صحیح البخاری، دارالمعرفه، چاپ اول، بیروت، ۱۴۱۷ق.
- ابنکثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، دارالفکر، چاپ اول، بیروت، ۱۴۱۰ق.
- ابنمنظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار بیروت، چاپ اول، بیروت، ۱۳۷۵.
- ازرقی، محمد بن عبدالله، أخبار مکة المکرمة، دارالأندلس، چاپ اول، بیروت، ۱۴۱۶ق.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، الجامع الصحیح، دار ابن کثیر، چاپ اول، بیروت، ۱۴۲۲ق.
- جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، مشعر، چاپ اول، تهران، ۱۳۷۹.
- رهبر، محمدتقی، مقام ابراهیم نماد قیام لله، میقات حج، تهران.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جامعه مدرسین، چاپ اول، قم، ۱۴۰۲ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، دارالمعرفه، بیتا، بیروت.
- طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، دارالکتب الإسلامیة، چاپ اول، تهران، ۱۴۱۷ق.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، راه رشد، چاپ اول، تهران، ۱۳۸۹.
- قائدان، محمد، تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، مشعر، چاپ اول، تهران، ۱۳۸۶.
- قرآن.
- مرکز موضوع شناسی احکام فقهی، مبانی مرکز موضوعشناسی احکام فقهی، بینا، بیتا، قم.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الإسلام، دار إحياء التراث العربی، چاپ اول، بیروت، بیتا.
- نیشابوری، نظامالدین، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، دار إحياء التراث العربی، چاپ اول، بیروت، بیتا.