خسوف
خسوف یا ماه‌گرفتگی رخدادی طبیعی است که بر اثر پنهان‌شدن کل یا جزئی از ماه پدید می‌آید. معمولاً این پدیده به جهت سایه زمین رخ می‌دهد. ماه به دور زمین و زمین به دور خورشید درحال چرخشند و هنگامی که این سه در یک راستا قرار گیرند و زمین میان خورشید و ماه واقع شود، سایه زمین بر روی ماه می‌افتد و ماه دیده نمی‌شود. این حوادث سیر طبیعی حرکت منظومه‌ها به دور هم‌دیگر هستند. البته برای چگونگی وقوع آن، بیانات دقیق علمی وجود دارد، که گفتن آن‌ها برای مسائل فقهی که موضوع نماز آیات است، لازم نیست.
خسوف در احادیث[ویرایش | ویرایش مبدأ]
خسوف در روایات کمتر وارد شده است و برای ماه نیز لفظ کسوف به کار رفته است، مثلاً در «ابواب صلاة الکسوف و الآیات» فقط در یک روایت لفظ خسوف آمده است[۱] و آن روایتی از صادقین است که در آن به نماز آیات در زمان خسوف اشاره شده است.[۲]
حقیقت خسوف[ویرایش | ویرایش مبدأ]
خُسُوف مصدر فعل خَسَف یخسِف است.[۳] در لغت عرب کسوف و خسوف معنای واحد دارند.[۴] یعنی نور خورشید و نور ماه برود و این دو بی‌نور شوند.[۵] لکن احسن و اکثر مختار فراء است که خسوف را برای ماه و کسوف را برای خورشید به کار برده است.[۶] خسوف در حقیقت پنهان شدن ماه و ندیدن نور ماه است. این واقعه زمانی پدید می‌آید که ماه و زمین و خورشید بر روی یک خط راست قرار گیرند و زمین میان خورشید و ماه باشد. سایه زمین بر روی ماه می‌افتد و ماه بی‌فروغ می‌شود.[۷] در خسوف فقط زمین مانع از دیدن ماه می‌شود.[۸] خسوفی موجب نماز است که قابل رؤیت برای عامه مردم باشد.[۹]
انواع خسوف[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بسته به تصویر سایه زمین روی ماه، سه نوع ماه‌گرفتگی وجود دارد:
ماه‌گرفتگی کامل[ویرایش | ویرایش مبدأ]
سایه زمین کاملاً روی سطح ماه می‌افتد. مقداری از نور خورشید که از جو زمین می‌گذرد، به سطح ماه می‌رسد و نور کمی را روی آن منعکس می‌کند. در این نوع خسوف، رنگ‌های با طول موج کوتاه‌تر (آبی و بنفش) راحت‌تر از رنگ‌هایی با طول موج‌های بلندتر (مانند قرمز و نارنجی) پراکنده می‌شوند. بنابراین ماه قرمز رنگ یا نارنجی به نظر می‌رسد.[۱۰]
ماه‌گرفتگی جزئی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در طول ماه‌گرفتگی جزئی، هم‌ترازی ناقص خورشید، زمین و ماه باعث می‌شود تنها بخشی از ماه وارد سایه زمین شود. در این نوع خسوف گویی زمین درحال گاز گرفتن سطح ماه است. به گفته ناسا اینکه چقدر از این گزش را می‌بینیم بستگی به همسویی خورشید، زمین و ماه دارد.[۱۱]
ماه گرفتگی نیم‌سایه‌ای[ویرایش | ویرایش مبدأ]
قسمت بیرونی و ضعیف سایه زمین روی سطح ماه می‌افتد. این نوع ماه‌گرفتگی به اندازه دو ماه‌گرفتگی دیگر برجسته نیست و دیدن آن دشوار است.[۱۲]
ماه‌گرفتگی سلنلیون[ویرایش | ویرایش مبدأ]
این ماه‌گرفتگی که خسوف افقی نیز نامیده می‌شود، هنگامی اتفاق می‌افتد که خورشید و ماه‌گرفتگی را بتوان همزمان مشاهده کرد. این رویداد را می‌توان قبل از غروب خورشید یا پس از طلوع آن مشاهده کرد؛ زمانی که هر دو جرم بالای افق‌های مخالف آسمان ظاهر می‌شوند. سلنلیون در طول هر ماه‌گرفتگی کامل رخ می‌دهد و تنها تجربه‌ی ناظر زمینی است.[۱۳]
خسوف و نماز آیات[ویرایش | ویرایش مبدأ]
وقت نماز آیات از آغاز خسوف تا انتها خسوف است و مستحب است تا قبل از شروع به روشن شدن، نماز گزارده شود.[۱۴] لکن متقدمین، وقت نماز را از ابتدای شروع خسوف و انتهایش را از شروع انجلا و روشن شدن ماه می‌دانستند.[۱۵] گرفتن ماه هرچند باعث ترس نشود، سبب وجوب نماز آیات است.[۱۶] خسوف ناقص نیز موجب واجب شدن نماز آیات می‌شود.[۱۷] از وقتی که خورشید یا ماه شروع به گرفتن می‌کنند، انسان باید نماز آیات را بخواند و نباید به تأخیر بیندازد که شروع به باز شدن کند.[۱۸] البته در اینجا دو قول است. برخی گفته‌اند شروع انجلا انتها وقت نماز آیات است و برخی دیگر انجلا و تمام‌شدن خسوف را انتها وقت دانسته‌اند.[۱۹] ابرهای فراوان و دودهای غلیظ نیز مانع از وجوب نماز آیات نیستند.[۲۰] برکسانی نماز آیات واجب است که خسوف را ببینند.[۲۱] گزارش منجمان مبنی بر ماه‌گرفتگی چنانچه موجب یقین شود، نماز آیات را واجب می‌کند.[۲۲] لکن، دیدن ماه‌گرفتگی با دوربین و چشم مسلح موجب وجوب نماز آیات نمی‌شود.[۲۳] زمان خسوف باید به مقداری باشد که مجال اقل نماز را داشته باشد. اگر زمانش کمتر از نماز باشد، نماز ساقط است.[۲۴] البته برخی گفته‌اند که: یک رکعت نماز کافی است.[۲۵]
خسوف در نیم‌سایه‌ای که با چشم عادی به راحتی قابل رؤیت نیست، باعث وجوب نماز آیات نیست.[۲۶] بعد از طلوع فجر تا طلوع خورشید و بعد از غروب خورشید تا ذهاب حمره، زمانی از روز است که امکان خسوف وجود دارد.[۲۷] اگر بعد از وقت خسوف بداند که خسوف کامل بوده نماز آیات را باید قضاء کند و اگر خسوف ناقص بوده، قضاء نماز آیات واجب نیست.[۲۸] اگر با کلام کسی که عالم به این امور است مطمئن شد که خسوف رخ داده است، واجب است نماز آیات را بخواند و همچنین اگر بگوید در فلان وقت رخ می‌دهد و او نیز مطمئن شود، باید مراعات وقت را بکند.[۲۹] اگر اطمینان به قول عالم پیدا نکند، احتیاط استحبابی در انجام نماز است. [۳۰] وقت خسوف باید بیشتر از یک رکعت باشد و چنانچه کمتر باشد، نماز آیات وجوبش مشکوک است.[۳۱]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ حرعاملی،1409ق، وسائل الشیعة، ج7، ص483.
- ↑ حرعاملی،1409ق، وسائل الشیعة، ج7، ص484.
- ↑ سایر، 2000م، المنجد في اللغة العربیة المعاصرة، ص385.
- ↑ جوهری، 1404ق،الصحاح (للجوهری)، ج4، ص1349.
- ↑ زبیدی، 1414ق، تاج العروس من جواهر القاموس، ج12، ص165.
- ↑ زبیدی، 1414ق، تاج العروس من جواهر القاموس، ج12، ص454.
- ↑ خویی، 1418ق،موسوعه الامام الخوئی، ج16، ص14.
- ↑ خویی، 1418ق، موسوعه الامام الخوئی، ج16، ص14.
- ↑ خویی، 1418ق، موسوعه الامام الخوئی، ج16، ص15.
- ↑ زومیت.
- ↑ زومیت.
- ↑ زومیت.
- ↑ زومیتبارگذاری:25آذر1403؛ بازدید: 5اسفند1403.
- ↑ مکارم شیرازی، توضیح المسائل(مکارم عربی)، ص232.
- ↑ خویی، 1418ق،موسوعه الامام الخوئی، ج16، ص17.
- ↑ علوی گرگانی، 1417ق، منهج الصالحین، ص235 .
- ↑ بهجت، 1386ش،استفتائات(بهجت)، ج2، ص50.
- ↑ بهجت، 1386ش،استفتائات(بهجت)، ج2، ص50.
- ↑ نراقی، 1384ش، تحفه رضویه، ص571.
- ↑ بهجت، 1386ش،استفتائات(بهجت)، ج2، ص50.
- ↑ بهجت، 1386ش،استفتائات(بهجت)، ج2، ص50.
- ↑ سبحانی، 1389ش، استفتائات(سبحانی)، ج3، ص 119.
- ↑ سبحانی، 1389ش، استفتائات(سبحانی)، ج3، ص 119.
- ↑ نراقی، 1384ش، تحفه رضویه، ص571.
- ↑ نراقی، 1384ش، تحفه رضویه، ص571.
- ↑ شبیری زنجانی، 1396ش، استفتائات(شبیری)، ج1، ص555.
- ↑ خوانساری، 1364ش،التعلیقات علی شرح اللمعة الدمشقیة، ص275.
- ↑ مکارم شیرازی، 1424ق، توضیح المسائل(مکارم عربی)، ص232.
- ↑ مکارم شیرازی، 1424ق، توضیح المسائل(مکارم عربی)، ص232.
- ↑ علوی گرگانی، 1417ق، منهج الصالحین، ص236.
- ↑ علوی گرگانی، 1417ق، منهج الصالحین، ص236.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- بهجت، محمدتقی(1386ش)، استفتائات(بهجت)، ناشر: دفتر حضرت ایت الله العظمی بهجت، محل نشر: قم.
- جوهری، اسماعیل بن حماد(1404ق)، الصحاح (للجوهری)، ناشر: دار العلم للملایین، نوبت چاپ: سوم، محل نشر: بیروت.
- حرعاملى، محمد بن حسن(1409ق)، وسائل الشيعة، ناشر: مؤسسة آل البيت عليهم السلام، چاپ: اول، محل نشر: قم.
- خوانساری، آقا جمال(1364ش)، التعلیقات علی شرح اللمعة الدمشقیة، ناشر: المدرسه الرضویه، چاپ: اول، محل نشر: قم.
- خویی، سید ابوالقاسم(1418ق)، موسوعه الامام الخوئی، ناشر: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، چاپ: اول، محل نشر: قم.
- زبیدی، محمدبن‌محمدمرتضی(1414ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، ناشر: دار الفکر، نوبت چاپ: اول، محل نشر: بیروت.
- زومیتتاریخ درج مطلب:25آذر1403؛ تاریخ بازدید: 5اسفند1403.
- سایر، (2000م)، المنجد في اللغة العربیة المعاصرة، ناشر: دار المشرق، چاپ: اول، محل نشر: بیروت.
- سبحانی، جعفر(1389ش)، استفتائات(سبحانی)، ناشر: مؤسسه امام صادق علیه السلام. محل نشر: قم.
- شبیری زنجانی، موسی(1396ش)، استفتائات(شبیری)، ناشر: دفتر حضرت آیت الله شبیری زنجانی، چاپ: اول، محل نشر: قم ایران.
- علوی گرگانی، محمدعلی(1417ق)، منهج الصالحین، ناشر: دفتر حضرت آیت الله علوی گرگانی، چاپ: اول، محل نشر: قم.
- مکارم شیرازی، ناصر(1424ق)، توضیح المسائل(مکارم عربی)، ناشر: مدرسه الامام علی بن ابی طالب علیه السلام، چاپ: دوم، مکان نشر: قم.
- نراقی، ملامهدی(1384ش)، تحفه رضویه، ناشر: بوستان کتاب، چاپ اول، محل نشر: قم.