نماز آیات
نماز آیات، یکی از نماز‌های واجب مسلمانان است که در چهار پدیده واجب می‌شود: خورشیدگرفتگی، ماه‌گرفتگی، زلزله، رعد و برق و بادهای سیاه و سرخ از عوامل وجوب نماز آیات می‌باشند؛ البته شرط ترس در موارد رعد و برق و طوفان لحاظ شده است. نماز آیات دو رکعت بوده اما تعداد رکوع در آن متفاوت بوده و لازم است قبل از هر رکوع آیاتی از قرآن قرائت شود.
نماز آیات در احادیث[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نماز آیات در روایات به اسم نماز کسوف آمده است؛ برای نمونه، در روایت عمار،[۱] امام صادق (ع)، نماز خورشیدگرفتگی و ماه‌گرفتگی را به عنوان نماز کسوف معرفی کرده است. همچنین در روایت زراره و محمد بن مسلم از امام باقر (ع)،[۲] نقل شده است که تمامی نمازهایی که در موارد هولناک سماوی خوانده می‌شود، نماز کسوف است. در روایت سلیمان دیلمی[۳] از امام صادق (ع) درباره زلزله پرسیده شده است، امام در جواب نماز در وقت زلزله را همان نماز کسوف نامیده است. بنابراین، نماز تمامی این‌ها به اسم نماز کسوف است و همانگونه که در روایت عبد الرحمن از امام صادق[۴] (ع) آمده نماز تمام آن‌ها واحد است.
علت اینکه فقهاء به نماز کسوف، نماز آیات می‌گویند به جهت روایاتی همانند روایت امام رضا[۵] (ع) است که کسوف را از آیات الهی معرفی کرده است. در روایت سلیمان دیلمی[۶] نیز زلزله را نیز آیت دانسته است. لذا، فقها در توضیح المسائل، نماز آیات نوشته‌اند.[۷]
نماز کسوف در منابع حدیثی اهل سنت از متفاوت از شیعه بیان شده است؛ در بخاری آمده است که پیامبر نماز کسوف را اینگونه خواندند که: در رکعت اول بعد از قیام طولانی رکوع طولانی انجام دادند. سپس بلند شدند و قیام طولانی کردند و دوباره رکوع طولانی انجام دادند. بعد از آن به سجده رفتند و همین کار را در رکعت دوم انجام دادند.[۸]
موارد وجوب نماز آیات[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نماز آیات در چهار مورد واجب می‌شود: کسوف و خسوف حتی اگر به صورت ناقص بوده و موجب وحشت و ترس نگردد.[۹] زلزله نیز همان حکم را داشته و ترس و میزان لرزش زمین در آن شرط نیست.[۱۰] سپس هر اتفاق طبیعی در آسمان و زمین که موجب ترس و وحشت عموم مردم گردد مثل بادهای سیاه و قرمز و زرد و صاعقه.[۱۱]
کیفیت نماز آیات[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نماز آیات دو رکعت است ولی به جای یک رکوع در هر رکعت، پنج رکوع دارد. نه روش برای خواندن نماز آیات وجود دارد که در ذیل بیان می‌شود:
- قبل از هر رکوع، سوره حمد و یک سوره کامل خوانده شود. در این فرض پنج‌بار فاتحه و پنج‌بار سوره در رکعت اول و پنج‌بار فاتحه و سوره در رکعت دوم خواند می‌شود.[۱۲] به این صورت که بعد از نیت حمد و سوره بخواند و بعد به رکوع رود. سپس بلند شود و حمد و سوره بخواند و دوباره به رکوع رود. این مراحل را تا پنج مرتبه تکرار کند و به سجده رفته و دو سجده به جا بیاورد. در رکعت دوم نیز عین رکعت اول عمل کند. در انتها نیز تشهد و سلام گذارد. [۱۳]
- ابتداء هر رکعت سوره فاتحه خوانده شود و سپس یک سوره از قرآن به پنج قسمت تقسیم شده و قبل از هر رکوع یک قسمت خوانده شود.[۱۴] برای نمونه بعد از حمد یک سوره را پنج قسمت کند و قبل از هر رکوع قسمتی از آن را بخواند. یعنی قبل از رکوع اول، قسمت اول و قبل از رکوع دوم، قسمت دوم و قبل از رکوع سوم، قسمت سوم و قبل از رکوع چهارم، قسمت چهارم و قبل از رکوع پنجم، قسمت پنجم را بخواند. در رکعت دوم نیز عین رکعت اول عمل کند. [۱۵]
- در رکعت اول شبیه صورت اول خوانده شود و در رکعت دوم شبیه صورت دوم خوانده شود.[۱۶]
- عکس صورت سوم است. یعنی در رکعت اول شبیه صورت دوم و در رکعت دوم شبیه صورت اول خوانده شود.[۱۷]
- فاتحه در ابتداء رکعت خوانده شود و سپس به جای یک سوره چند سوره قبل از رکوع‌ها خوانده شود و در فرض تمام شدن یک سوره، دوباره فاتحه تکرار شود. در این فرض فاتحه بیش از یک بار خوانده می‌شود.[۱۸] مثل اینکه در قیام اول یا دوم یا سوم، سوره را تمام کند و برای قیام بعد دوباره حمد و سوره دیگر بخواند و تا قبل از رکوع پنجم باید سوره تمام شود.[۱۹]
- تلفیقی از صورت اول و پنجم است. یعنی در رکعت اول صورت اول و در رکعت دوم صورت پنجم خوانده شود.[۲۰]
- عکس وجه ششم است. [۲۱]
- در رکعت اول صورت دوم و در رکعت دوم صورت پنجم خوانده شود.[۲۲]
- در رکعت دوم صورت دوم و در رکعت اول صورت پنجم خوانده شود.[۲۳]
شرایط نماز آیات[ویرایش | ویرایش مبدأ]
از نظر برخی از فقها، بسم الله جزو سوره است، لذا می‌توان به عنوان قسمتی از سوره حساب کرد.[۲۴] در صورت فراموشی ادامه سوره در باقی رکوع‌ها، باید حمد و سروه جدید را آغاز کرد و رکوع‌های انجام شده صحیح هستند.[۲۵] کم و زیاد کردن رکوع‌ها در فرض عمد و اشتباه، موجب بطلان نماز می‌شود.[۲۶] مکلف در فرض شک نیز بنا را بر اقل گذاشته و ادامه دهد؛ مگر آنکه در سجده باشد که به شک خود نباید اعتنا کند.[۲۷] اگر کسی قبل از شروع سوره، حمد نخواند و فقط به سوره اکتفا کرد، نمازش باطل است.[۲۸] خواندن آیه کامل برای هر قیام، قبل از هر رکوع، لازم نیست؛ برای نمونه اگر «لم یلد» را جدا و «و لم یولد» را جدا و قبل از رکوع بخواند نمازش صحیح است.[۲۹] مستحب است، پیش از رکوع دوم و چهارم و ششم و هشتم و دهم قنوت بخواند.[۳۰] نماز آیات را می‌توان به جماعت خواند؛ اما باید تا رکوع اول چه رکعت اول و چه رکعت دوم به امام جماعت اقتدا کرد و در غیر آن جایز نیست. [۳۱]
نماز آیات در کسوف و خسوف از زمان شروع گرفتگیِ خورشید و ماه است تا انتها گرفتگی که همان حالت عادی ماه و خورشید است.[۳۲] چنانچه نماز نخواند تا خورشید و ماه به حالت عادی بازگردند باید نماز را به نیت قضا بخواند.[۳۳] مدت خورشیدگرفتگی و ماه‌گرفتگی باید کمتر از یک رکعت نباشد و اگر شخص نماز را به تأخیر بیندازد، تا یک رکعت باقی باشد، نیت ادا کند.[۳۴] اگر بعد از کسوف و خسوف بفهمد که تمام آن گرفته بوده است، باید قضای آن را به جا بیاورد؛ ولی اگر جزئی بوده، قضا لازم نیست.[۳۵] نماز آیات مخصوص خورشیدگرفتگی و ماه‌گرفتگی است و برای بقیه سیارات نیست.[۳۶] زن در حالت حیض و نفاس چنانچه کسوف و خسوف و زلزله ببیند، نماز آیات بر او واجب نیست و قضا هم ندارد.[۳۷]
در موقع زلزله و رعد و برق و مانند این‌ها، انسان باید فوراً نماز آیات بخواند و اگر نخواند معصیت کرده و تا آخر عمر بر او واجب است و هر وقت بخواند ادا است.[۳۸] گروهی دیگر فتوی به استحباب انجام آن بعد از تمام شدن این وقایع می‌دهند.[۳۹] کسی که در اثنا وقوع زلزله بیهوش شود و تا انتها علم به وقوع زلزله نداشته باشد، نماز آیات بر او واجب نیست.[۴۰] زلزله چه شدید باشد و چه ضعیف چنانچه مستقل حساب شود، موجب وجوب نماز آیات است.[۴۱] زلزله‌ای باعث وجوب نماز آیات می‌شود که قابل درک در زمان زلزله یا زمان متصل به زلزله باشد.[۴۲] زلزله هرچند به جهت استخراج منابع زیر زمین باشد، نماز آیات دارد.[۴۳] البته گروهی دیگر از فقها در این فرض نماز آیات را واجب نمی‌دانند.[۴۴]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج7، ص489.
- ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج7، ص486.
- ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج7، ص486.
- ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج7، ص486.
- ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج7، 483.
- ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج7، ص486.
- ↑ توضیح المسائل(امام و مراجع)، 1381ش، ج1، ص812.
- ↑ بخاری، صحیح البخاری، 1410ق، ج2، ص83.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، 1409ق، ج1، ص725.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، 1409ق، ج1، ص725.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، 1409ق، ج1، ص725.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، 1409ق، ج1، ص727.
- ↑ خامنه‌ای، اجوبة الاستفتائات، 1420ق، ج1، ص122.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، 1409ق، ج1، ص727.
- ↑ خامنه‌ای، اجوبة الاستفتائات، 1420ق، ج1، ص122.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، 1409ق، ج1، ص727.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، 1409ق، ج1، ص727.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، 1409ق، ج1، ص727.
- ↑ خامنه‌ای، اجوبة الاستفتائات، 1420ق، ج1، ص123.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، 1409ق، ج1، ص727.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، 1409ق، ج1، ص727.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، 1409ق، ج1، ص727.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، 1409ق، ج1، ص727.
- ↑ شبیری زنجانی، استفتاءات(شبیری)، 1396ش، ج1، ص558.
- ↑ شبیری زنجانی، استفتاءات(شبیری)، 1396ش، ج1، ص557.
- ↑ شبیری زنجانی، استفتاءات(شبیری)، 1396ش، ج1، ص557.
- ↑ شبیری زنجانی، استفتاءات(شبیری)، 1396ش، ج1، ص557.
- ↑ شبیری زنجانی، استفتاءات(شبیری)، 1396ش، ج1، ص557.
- ↑ شبیری زنجانی، استفتاءات(شبیری)، 1396ش، ج1، ص558.
- ↑ شبیری زنجانی، استفتاءات(شبیری)، 1396ش، ج1، ص558.
- ↑ شبیری زنجانی، استفتاءات(شبیری)، 1396ش، ج1، ص558.
- ↑ خمینی، توضیح المسائل(امام و مراجع)، 1381ش، ج1، ص814.
- ↑ خمینی، توضیح المسائل(امام و مراجع)، 1381ش، ج1، ص815.
- ↑ خمینی، توضیح المسائل(امام و مراجع)، 1381ش، ج1، ص815.
- ↑ خمینی، توضیح المسائل(امام و مراجع)، 1381ش، ج1، ص816.
- ↑ مکارم شیرازی، استفتاءات(مکارم)، 1427ق، ج3، ص96.
- ↑ سیستانی، توضیح المسائل(سیستانی)، 1393ش، ص275.
- ↑ خمینی، توضیح المسائل(امام و مراجع)، 1381ش، ج1، ص816.
- ↑ خمینی، توضیح المسائل(امام و مراجع)، 1381ش، ج1، ص816.
- ↑ خامنه‌ای، اجوبة الاستفتائات، 1420ق، ج1، ص124.
- ↑ خامنه‌ای، اجوبة الاستفتائات، 1420ق، ج1، ص124.
- ↑ خامنه‌ای، اجوبة الاستفتائات، 1420ق، ج1، ص124.
- ↑ خمینی، استفتاءات(امام)، 1392ش، ج2، ص175.
- ↑ شبیری زنجانی، استفتاءات(شبیری)، 1396ش، ج1، ص553.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- بخاری، محمدبن‌اسماعیل(1410ق)، صحیح البخاری، ناشر: جمهوریة مصر العربیة، نوبت چاپ: دوم، محل نشر: قاهره.
- حر عاملی، محمدبن‌حسن(1416ق)، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، ناشر:مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، نوبت چاپ: سوم، محل نشر: قم.
- خمینی،سید روح‌الله(1381ش)، توضیح المسائل(امام و مراجع)، ناشر: جامع مدرسین حوزه علمیه قم، نوبت چاپ: هشتم، محل نشر: قم.
- خمینی، سید روح‌الله(1392ش)، استفتاءات(امام)، ناشر: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، نوبت چاپ: اول، محل نشر: تهران.
- خامنه‌ای، سیدعلی(1420ق)، اجوبة الاستفتاءات، ناشر: الدار الاسلامیة، نوبت چاپ: سوم، محل نشر: بیروت.
- سیستانی، سید علی(1393ش)، توضیح المسائل(سیستانی)، ناشر: بی‌نا، نوبت چاپ: 32، محل نشر: قم.
- شبیری زنجانی، موسی(1396ش)، استفتاءات(شبیری)، ناشر: دفتر حضرت آیت الله شبیری زنجانی، نوبت چاپ: اول، محل نشر: قم.
- مکارم شیرازی، ناصر(1427ق)، استفتاءات(مکارم)، ناشر: مدرسه الامام علی بن ابی طالب(علیه السلام)، نوبت چاپ: دوم، محل نشر: قم.
- یزدی، محمدکاظم(1409ق)، العروة الوثقی (أعلام العصر، مؤسسة الأعلمي)، ناشر: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، نوبت چاپ: دوم، محل نشر: بیروت.