سنگسار

سَنگْسار یا رَجْم، مجازاتی است که در آن، محکوم را تا کمر یا سینه در زمین قرار می‌دهند و سپس به او سنگ می‌زنند تا بمیرد. سنگسار از حدود به شمار می‌رود و مجازات زنای محصنه، یعنی زنای مرد یا زنی که دسترسی به همسر دارند، و همچنین در صورت تشخیص حاکم شرع مجازات لواط است. اثبات و اجرای سنگسار شرایطی دارد؛ ازجمله داشتن همسر دائم و امکان آمیزش زناکار با همسر خود در زمان زنا.

مفهوم شناسی

سنگسار یا رَجْم در فقه اسلامی از مجازات‌ها و جزو حدود است و به جرائمی مانند زنا با شرایطی خاص تعلق می‌گیرد. در سنگسار مجرم را تا کمر یا تا سینه، در گودالی قرار می‌دهند و به او سنگ می‌زنند تا کشته شود. به‌گفته محقق حلی، در سنگسار، مرد تا کمر و زن تا سینه در زمین دفن می‌شوند. اگر جرم با شهادت شهود اثبات شده است، واجب است شهود سنگ‌زدن را شروع کنند و اگر با اقرار مجرم اثبات شده است، باید حاکم شرع سنگ‌زدن را آغاز کند. چنانچه مجرم حین سنگسار فرار کند، اگر جرم او با اقرار خودش اثبات شده است، بخشیده می‌شود و دوباره سنگسار نمی‌شود؛ اما اگر با شهادت شهود اثبات شده باشد، دوباره سنگسار می‌شود.

شاخصه و قیود موضوع

قیود تحقق موضوع سنگسار عبارتند از:

1. متأهل و داراي همسر باشد : هرکدام از طرفین زنا که متأهل نباشند، حکم سنگسار ازاو مرتفع، و به تناسب حد شلاق یا تعزیر بر او اجرا می شود.
2. همسر دائم داشته باشد : بنـابراین زن یـا مـردی کـه در ازدواج موقـت هسـتند و بـاشخص دیگري مرتکب زنا میشوند، اگرچه اصطلاحاً همسردار هسـتند، زنـاي آنهـا زنـاي محصنۀ مستوجب سنگسار نخواهد بود.
3. با همسر خود قبل از اینکه مرتکب زنا شود، دست کم یک مرتبه همبستر شده باشد. شخص زناکاری که همسر دائم دارد، در صورتیکه هنوز با همسر دائم خود هم بستر نشده سنگسار نخواهد شد.
4. به همسر خود براي ارتباط جنسی دسترسـی داشـته باشـد هرچـه مـانع از اسـتفاده مشروع از همسر دائم شود، مانع از تحقق زناي محصنۀ مستوجب سنگسار خواهد بـود. در سفر بودن همسر، بیماري مقاربتی، عنن مرد و…، ازجمله مواردی اسـت کـه مـانع از تحقـق حکم سنگسار برای زناکار می شود.
5. آزاد باشند : سنگسار بر زن و مردي که کنیز یا برده باشند، مترتب نمی شود.
6. همۀ شرایط عمومی تکلیف را داشته باشد : افزون بر موارد مذکور، که در شکل مفهوم زنای محصنه نقش اساسی دارند، بایـد شـرایط عمـومی تکلیـف نیـز وجـود داشـته باشد. خلل در هریک از شرایط عمومی تکلیف، موجب سقوط مجـازات شـود. برخـی از شرایط عمومی تکلیف عبارتند از: بلوغ، عقل، علم به حکم، علم به موضـوع، عـدم اجبـار، عدم اکراه و…. به عنوان مثال اگر یکی از طرفین زنا، زیر سـن تکلیـف یـا دیوانـه یـا حقیقتاً نسبت به حکم حرمت زنا جاهل باشد، در هریک از این مـوارد، مجازات زناي محصنه لغو خواهد شد. علاوه بر این، شخص همسردار، که همۀ شرایط احصان را دارد، اگر با فرد غیربـالغ زنـا کند، قابل سنگسار نیست.

نوع موضوع

با توجه به ذکر این واژه در روایات، از عناوین منصوص است و از این جهت که برخی قیود عنوان رجم در روایات آمده مقید شرعی است.

کاربرد های فقهی موضوع

جایگاه اصلى عنوان «رجم» باب حدود است؛ لیکن از آن به مناسبت در برخى بابهاى دیگر نظیر طهارت و شهادات نیز سخن گفته‌ اند.

مصداق موضوع

برپایه فتواهای فقیهان، سنگسار مجازات زنای مُحصَنه است؛ یعنی مجازات مرد زناکاری است که همسر یا کنیز دارد؛ همچنین زن زناکاری که همسر دارد. سنگسار در لواط هم مطرح می‌شود، اما مجازات قطعی آن نیست و حاکم شرع می‌تواند بین آن و روش‌های دیگر کشتن یکی را انتخاب کند.

منابع

• حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
• محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تحقیق و تصحیح عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.

• نجفی،‌ محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق: محمد

• هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، فرهنگ فقه، قم، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی، ۱۳۹۵ش.